مدل اسکالوگرام

هدف از نگارش این مقاله به کار بستن یکی از مدل­های آماری در علم جغرافیا است که، برای توجیه وضع موجود رتبه­بندی خدمات اقتصادی­– اجتماعی با توجه به جمعیت در­سطح شهرستان­های استان لرستان در شهریور سال 1388 استفاده شده است. مدل اسکالوگرام به عنوان ابزاری مناسب برای تحلیل الگوی توسعه منطقه لرستان در سطح خدمات اقتصادی – اجتماعی بهتر از سایر روش­ها می­تواند به تحلیل موضوع بپردازد. در این راستا از مهم­ترین شاخص­های شهرستان­های استان لرستان در بخش­های مختلف اقتصادی، منتشر شده توسط مرکز آمار استان لرستان استفاده شده است. همچنین سعی شده است اصول مدل اسکالوگرام با تشریح یک تحقیق عملی­مراحل و روش­کار بیان شود.­در این بررسی­مشخص گردید که در­سطح شهرستان­های استان، رتبه­بندی توزیع خدمات اقتصادی – اجتماعی با رتبه­بندی سطح جمعیتی شهرستان­های استان متفاوت با هم در حرکت هستند.

از ساده ترین روشهای رتبه بندی و مدل های اقتصادی-اجتماعی در برنامه ریزی ناحیه ای مدل اسکالوگرام است، که مشخص می کند کدام سکونت گاه در وضعیت بهتری قراردارند.از این رو در این پژوهش با هدف رتبه بندی، مقایسه و سنجش توسعه شهرستان های استان سمنان ابتدا با انتخاب 16شاخص موثر ازبخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی و سپس تشکیل ماتریس و در نهایت به تجزیه تحلیل پرداخته شد. ازطرفی از روشهای مناسب و مکمل به منظور رفع اشکال مدل اسکالوگرام،استفاده از ضریب ویژگی(osd) می باشد.امتیاز این روش در این است که اعداد در رابطه با کل اعداد موجود در جدول در نظر گرفته می شوند که در این بررسی مشخص گردید شهرستان های استان سمنان از لحاظ رتبه بندی توزیع خدمات اجتماعی و اقتصادی همگن و متعادل نیستند. به طوری که شهرهای شاهرود و سمنان در مقام مقایسه در جایگاه اول و دوم ،وشهرستانهای گرمسار،دامغان و مهدیشهردر رتبه های بعدی قرار گرفته اند.

نخستین قدم در برنامه ریزی ناحیه ای شناسایی مشکلات و کمبودها با یک دید بومی گرا می باشد که این خود مستلزم تجزیه وتحلیل بخش های مختلف اقتصادی – فرهنگی- اجتماعی و... هر ناحیه جغرافیایی می باشد. برای تحلیل تعادل و یا عدم تعادل فضایی خدمات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی شهرستان های هر استان روش های مختلفی وجود دارد. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی است. در انجام تحقیق، در بخش توصیفی، اطلاعات از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بدست آمده است؛ جامعه آماری4 شهر شهرستان گتوند در استان خوزستان و شاخص مورد بررسی،7 شاخص انتخابی است. در بخش تحلیلی نیز، داده پردازی با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفته است؛ سپس با استفاده از مدل اسکالوگرام و با محاسبه میانگین، انحراف معیار و تجزیه و تحلیل متغیرها، همچنین محاسبه ضریب پراکندگی به منظور سطح نابرابری و وضعیت توسعه در شهرهای منطقه مورد مطالعه، مشخص گردیده است. نتیجه به دست آمده از تحقیق حاکی از آن است که 4 شهر شهرستان گتوند از توزیع خدمات و امکانات مناسب برخوردار نمی باشند به صورتی که شهر صالح شهر با بیشترین سطح جمعیتی در بین 3 شهر دیگر از نظر ارائه خدمات در میزان اشتغال و میانگین متوسط درآمد افراد شاغل در رتبه سوم قرار گرفته است. شهر ترکالکی از لحاظ نرخ باسوادی و نرخ اشتغال و میزان متوسط درآمد افراد شاغل در یک سال به نسبت 3 شهر سماله، صالح شهر و جنت مکان در وضعیت و رتبه ی اول قرار دارد.