عدالت رسانه ای

یکی از اهداف راه اندازی شبکه های استانی، پرداخت رسانه ای به حاشیه ها و پیرامون به منظور کمک به تحققِ عدالت بوده است. اقتضای تحقق چنین مأموریتی، تمرکززداییِ سازمانی و فهم الزامات محتوایی عدالت رسانه ای، به عنوان مقدمه انجامِ مأموریتِ فوق است. عدم فهم و کاربست این سیاست ها هم باعث تعمیق فضای نامتوازن در حوزه رسانه و معطل ماندن ظرفیت های شبکه های استانی می شود. پژوهشگران با درک این ضرورت، با هدف تدوین سیاست های رسانه ای برای شبکه های استانی صداوسیما به منظور افزایش ادراک عدالت رسانه ای مخاطبان محلی، به این پژوهش پرداخته اند. این پژوهش در دو مرحله انجام شده است: در مرحله اول، با مصاحبه مردم نگارانه همراه با مشاهده مشارکتی، انتظارات و خواست های رسانه ای مخاطبان شبکه کرمان استخراج شد، در مرحله بعد، بر اساس یافته های مرحله اول، به کمک مصاحبه نیمه ساختاریافته با نخبگان رسانه ای، سیاست های رسانه ای پیشنهادی برای شبکه کرمان تدوین گردید. یافته های پژوهش در ادامه فرایند استقرا و تحلیل، در سه محور «استقلال شبکه»، «شناخت و مدیریت فرآیند تولید محتوا» و «مدیریت رویکرد» احصا شدند. همچنین در ضمن این پژوهش، تعریفی از عدالت رسانه ای و الزامات تحقق آن در نظام رسانه ای اسلامی به طور عام به دست آمد.

«عدالت رسانه ای» از نظر محققان، فعالان و مدیران رسانه ای، دارای تعاریف مختلفی است. با توجه به کمبودهای ادبیات نظری در این زمینه و عدم توجه به جنبه های مختلف عدالت رسانه ای و رسانه های عدل گستر، هدف پژوهش حاضر، بررسی و کشف چیستی مفهوم عدالت رسانه ای است. داده های تحقیق از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 24 تن از کارشناسان و مدیران حوزه ارتباطات، رسانه و عدالت، جمع آوری و با استفاده از روش تحلیل مضمون، تجزیه و تحلیل شده است. یافته های این پژوهش شامل 5 رویکرد در تعریف مفهوم عدالت رسانه ای است. این رویکردها عبارت اند از: «عدالت رسانه ای از منظر مصرف کنندگان و کارگزاران رسانه ها»، «تعریف عدالت رسانه ای ذیل شبکه ملی اطلاعات»، «عدالت رسانه ای به مثابه عدالت در کارکردهای رسانه»، «عدالت رسانه ای از فرستنده تا گیرنده پیام» و «عدالت رسانه ای و تعادل بخشی اجتماعی». یافته های پژوهش حاکی از آن است که مفهوم عدالت رسانه ای، با جایگاه رسانه در نهادهای مختلف اجتماعی، کارکردهای مختلف رسانه برای مخاطبان و دسترسی مخاطبان به رسانه از بُعد نرم افزاری و سخت افزاری مرتبط است.

عدالت رسانه ای، نخستین گام در راه حضور پرقدرت رسانه ای در جامعه است. در پژوهش حاضر سعی شده است تا این رسالت در شبکه های سیمای سراسری رسانه ملی بر اساس اطلاعات برنامه های موجود در جدول پخش شبکه ها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مطالعه، با رویکردی کاربردی، به گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مصاحبه با گروه خبرگان پرداخته شده است. به منظور بررسی سطح پوشش فرهنگی برنامه ها بر اساس مقیاس اسمی، اطلاعات مربوط به برای 1095 برنامه تلویزیونی تولیدی شبکه های سراسری ملی که برای استفاده نیاز به دستگاه دیجیتال ندارند، شامل، 6 شبکه یک، دو، سه، چهار، آموزش و قرآن در مجموع 36827 دقیقه، بدون برنامه های بازپخشی، اذان و اخبار) گردآوری و برای تحلیل یافته ها، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه مورد بررسی در این پژوهش، برنامه های شبکه های سراسری سیمای رسانه ملی را دربرمی گیرد که از میان آنها، برنامه های شانزدهمین هفته سال 1397 برای نمونه مورد مطالعه قرار گرفته است. در نهایت، با توجه به اینکه در 4 طبقه جمعیتی اجتماعی از 6 طبقه مورد مطالعه، عدالت رسانه ای کمتر تحقق یافته، این نتیجه به دست آمده که عدالت رسانه ای در جدول پخش سیمای سراسری رسانه ملی کمتر رعایت شده است.