کتابخانه مرعشی

درباره شخصیت پیچیده و پرابهام سعدی، برخی باورها و افسانه ها شکل گرفته است که بر اساس مدارک و منابع تاریخی، هسته شکل گیری برخی از آن ها را می توان در لایه ای شناخته شده و خاص از تاریخ، ردیابی و آن را به زمانی مشخص محدود کرد. یکی از این باورها که دست کم از نیمه سده هشتم هجری یا اواخر این قرن رواج داشته، ماجرای دیدار سعدی با خضر است. در اسناد سده نهم، به کسب زلال معنوی از خضر برای سعدی نیز اشاره شده است. در این نوشتار، دو سند بسیار کهن در این باره عرضه می شود که نشان می دهد این باور به زمانی کهن تر، احتمالاً اواخر عهد حیات سعدی و یا در حالتی بدبینانه، اوایل سده هشتم هجری تعلق دارد. یکی از این اسناد، شعری از یکی از معاصران همام تبریزی است که در آن به اینکه سعدی «قطره ای از کام خضر» را مزیده، تصریح شده و این، کهن ترین مأخذ برای باور اخیر است.

ابن خفیف شیرازی، هم در روزگار خود و هم در میان سلاسل و طریقت های پس از خود، از مشایخ تأثیرگذار تصوّف به شمار می رود. اقوال متعدّد او در آثار صوفیانه رسمی و استناد به سیره وی که به تدوین اولیانامه ای برای او انجامید، میزان نفوذ شخصیت و آراء او را در انجمن های اعتدالی تصوّف نشان می دهد. بررسی رساله ها و کتابچه های منسوب به وی از دیرباز مورد توجّه بوده و اغلب آن ها تصحیح و منتشر شده است. در کتابخانه مرعشی (قم) دست نویس رساله ای به عربی وجود دارد که تاکنون شناسایی نشده است. در بازخوانی متن این رساله و پس از مقایسه با سایر آثار برجای مانده از ابن خفیف، روشن شد که با دست نویس اصیل و معتبری از «کتاب الإقتصاد» روبرو هستیم. سلسله اسناد موجود در آغاز این دست نویس نشان دهنده جایگاه والای این اثر در میان مشایخ پس از ابن خفیف است. در پایان، برخی اختلاف ها بین روایت نسخه مرعشی و دو نسخه مورد استفاده فلورین زوبیرویْ، مصحّح کتاب الإقتصاد ، بیان خواهد شد.