آیه 59 سوره احزاب

ذیل آیه 59 سوره احزاب، پس از اعلان حکم حجاب برای زنان مؤمن، عبارت ﴿ذلِکَ أَدنى أَن یُعرَفنَ فَلا یُؤذَینَ﴾ آمده است که از آن برداشت های گوناگون صورت گرفته است. بسیاری از تفاسیر متأثر از پاره ای ش أن نزول ها، مقص ود از شناخته شدن را تمایز زنان آزاد از کنیزان دانسته اند و بعضی، از آن به عنوان علت حکم به حجاب یاد کرده اند و از منتفی بودن کنیزداری در عصر حاضر، به عدم لزوم حجاب رأی داده اند. نوشته پیش رو، با توجه با قرائن درون متنی و برون متنی، بر آن است که آیه مذکور، برخلاف برداشت بیشتر مفسران، هرگز در مقام بیان تمایز شأن طبقاتی و اخلاقی و اجتماعی کنیزان از زنان آزاد نیست. بلکه مراد، بازشناسی زنان عفیف است. این آیه مانند موارد مشابه، تنها به فلسفه حجاب پرداخته است. درنهایت می توان گفت: قرآن مجید، حق عفاف جنسی را برای تمامی زنان، ولو کنیزان به رسمیت شناخته است. شیوه پژوهش در این مقاله توصیفی- تحلیلی با متکی بر مبانی شناخته شده تفسیری است.

مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که در آیه 59 سوره احزاب، مفسران و برخی از فقها، از واژه جلباب در استنباط حکم پوشش زنان استفاده کرده اند و به تناسب آن، دیدگاه های مختلفی در مدلول آیه بیان شده است، بخشی از اختلاف ها، به معنای جلباب بازمی گردد. این مقاله با روش کتابخانه ای و با رویکرد انتقادی، درصدد است تا معنای دقیقی از جلباب و تفسیر آیه ارائه دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد در دیدگاه مشهور، جلباب پوشش سراسری ازجمله سر، یعنی چادر است. دیدگاه دوم جلباب را پارچه ای می داند که سر و گردن و بدن را می پوشاند. در دیدگاه دیگر، اساساً مراد از جلباب، پوشش و حجاب نیست؛ بلکه علامتی است که زنان آزاد را از دیگر زنان متمایز می کرده و یا امری تشریفاتی و مخصوص همسران پیامبر(ص)، زنان سادات و همسردار است. هر سه دیدگاه به دلیل اشکالاتی که دارد، قابل پذیرش نیست. براساس استعمالات فرامتنی جلباب، مانند استعمال عرفی در روایات و نقل های تاریخی، جلباب، بالاپوشی است که تمام بدن را دربرمی گرفته است، ولی الزاماً در معنای آن، پوشش سر وجود ندارد، هرچند قابلیت افکندن روی سر را داشته است. جلباب همچنین مختص به زنان هم نبوده است و بنابراین نحوه پوشش سر، موردنظر این آیه نیست؛ بلکه این حکم در آیه 31 نور آمده است. نتیجه اینکه آیه مورد بحث، بر طریقیت جلباب در نحوه پوشش بدن زنان - به جز سر- و عفت ورزی حداکثری دلالت می کند.