تغییر قبله

بحث «انساء» در آیه 106 بقره مطرح شده است. مفسران پیرامون مفهوم انساء دیدگاه های گوناگونی مطرح کرده اند. اکثر آنان با اختلافی که در مفهوم آن (ترک، فراموشی و به تأخیر انداختن) دارند، انساء را در مورد آیات قرآن جایز می دانند. در مقابل، برخی با استناد به سیاق آیه 106 بقره، منظور از انساء را «فراموشی» یا «ترک آیات کتب آسمانی» دیگر دانسته اند. اما آنچه از سیاق آیه و فضای نزول سوره برمی آید این است که منظور از انساء، تأخیری است که در حکم تغییر قبله رخ داده و مستندات تاریخی نیز حاکی از همین موضوع است. زیرا اولاً یهودیان از طریق بشارت پیامبران خودشان می دانستند که پیامبر N به دو قبله نماز می خواند و ثانیاً پیامبر N خود نیز مدتی در انتظار تغییر قبله بودند، اما علی رغم عدم تمایل برخی از یهودیان نسبت به تغییر قبله، خداوند آیات 105 و 106 سوره بقره را در جهت تثبیت و اطمینان خاطر پیامبرش نسبت به تغییر حکم قبله نازل کرد. تفاوت نسخ و انساء نیز در این است که در نسخ از ابتدا، موقت بودن حکم مشخص نیست؛ ولی در انساء مشخص است.

مدینه جایگاه بسیاری از وقایع مهم تاریخی، به ویژه در صدر اسلام، بوده است. از جمله این وقایع، تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه است. در اهمیت آن همین بس که چند آیه از قرآن کریم به آن ماجرا اختصاص دارد. پیامبر9 و به پیروی از او، مسلمانان تا سال دوم هجرت به سوی بیت المقدس نماز می گزاردند؛ اما حضرت در این سال مشغول نماز جماعت در مسجد بود که دستور الهی برای تغییر قبله به سوی کعبه فرود آمد.مرور منابع کهن در مورد این واقعه، اختلافات از جهات گوناگون را نشان می دهد. چه بسا این اختلاف متون، زمینه ساز انکار تمام آن واقعه از سوی برخی باشد و تنها به بیانات قرآن بسنده کنند. بنابراین به منظور رفع اختلاف ها لازم است این موارد با دقت بررسی شود.این مقاله می کوشد ابهام ها را از سه جهت برطرف سازد: مکان تغییر قبله، ماه تغییر قبله و نمازی که در میان آن، دستور تغییر نازل شد.

ظهور دین اسلام که ناسخ ادیان و شرایع پیشین به شمار می آید، واکنش مسیحیان و یهودیان را برانگیخت. آنان اسلام را دینی رقیب می دانستند. به همین سبب، طرحی برای شبهه افکنی در آیات قرآن به راه انداختند که محور آن، ادعای تناقض در آیات قرآن بود. تغییر قبله ازجمله موضوعاتی بود که توجه حداکثری مستشرقان را به خود جلب نمود. سؤال اصلی تحقیق این است که مستشرقان از تغییر قبله چه انگاره ای داشته اند؟ و چه پاسخی می توان به سخنانشان داد؟ نتایج نشان داد که برخی از نویسندگان تحت سیطره دیدگاه های استعماری، نسخ احکام را راهکاری برای پوشاندن برنامه نبوت پیامبر(ص) می دانستند، اما نویسندگان آزاد تغییر قبله را همراهی یهودیان با پیامبر(ص) عنوان می کردند. علاوه بر دلایلی همچون امتحان مسلمانان و واکنش به طعنه های یهود، نکته مهم رفتار خصومت آمیز و فریبکارانه یهود با مسلمانان است.