اسلام گرایی ترکیه

الگوی تمدنی ترکیه، به عنوان یکی از کشورهایی که در سال های اخیر مورد توجه جریان های لیبرال اسلام گرا قرار گرفته است، درخور توجه ویژه می باشد. این نوشتار، درپی آن است که با بررسی تحلیلی انتقادی، جریان های اسلام گرای معاصر ترکیه، به دو الگوی تمدنی غالب در این کشور بپردازد و با نگاه توصیفی، به اصول اندیشه و آثار اجتماعی، هر یک از این دو الگو توجه نماید. هرچند در کشور ترکیه، دو الگوی اسلام سیاسی و اسلام اجتماعی تجربه شده است، اما الگوی اسلام اجتماعی، فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه حاکم گردیده و این الگو، نمونه ای قابل توجه و مورد حمایت ارتش و نظام سیاسی ترکیه گردیده است. اما در عین حال، چالش هایی در این الگو دیده می شود که مانع نیل آن به تمدن اسلامی است. این نوشتار، با روش اسناد و انتقادی، ضمن بررسی ظرفیت های الگوی مزبور، کاستی های آن را که شامل ناسیونالیسم افراطی، خودبسندگی و انفعال در برابر تمدن غرب برای رسیدن به تمدن اسلامی است، مورد واکاوی قرار می دهد.

با اتمام جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری عثمانی، کشوری جدید از زیر خاکسترهای آن به نام جمهوری ترکیه بوجود آمد. یکی از اهداف اصلی رهبران جمهوری جدید این بود که تمام عناصر هویتی مربوط به اسلام را به عنوان عناصری که مربوط به زمان های گذشته معرفی می شد، از بین ببرند. اما این امر با مقاومت سرسختانه گروه های اسلامی ترکیه مواجه شد. البته به نظر می رسد که پس از گذشت نزدیک به هشتاد سال هنوز این گروهها نتوانسته اند با اقدامات سکولاریستی دولت مقابله کنند. در این راستا بود که نیاز به گفتمان جدیدی در جامعه ترکیه احساس می شد که بتواند با مشروعیت روز افزون کمالیسم مقابله کند. حال، ماهیت، علل پیدایش و ویژگی های این گفتمان جدید موضوع بحث ما در این مقاله خواهد بود.