موروثی

شاهنشاهی اشکانی یا اشکانیان ۲۴۷ پ.م. ۲۲۴ م که با نام امپراتوری پارت ها نیز شناخته می شود، یکی از قدرت های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران زمین بود که ۴۷۱ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا حکومت کرد. اما این دوره طولانی حکومت دارایی شرایط نامطلوب از منابع تاریخی است. از یک سو در منابع فارسی و عربی کمترین اشاره به آنان نشده و یا به طور غیر مستقیم دراین ادبیات بازتاب داده شده است. ازسوی دیگرمنابعی که به شاه گزینی در حکومت اشکانیان اشاره شده مربوط به نوشته ها نویسندگان یونانی و رومی است. استرابون می گوید: که پادشاهی اشکانی انتخابی است یعنی اشراف و بزرگان عضو مجلس مهستان( به گفته ی یوستینوس مجلس سنا) شاه را انتخاب می کرده اند.با توجه به منابع از شیوه های مختلف شاه گزینی سخن گفته شده است. در ابتدا ، دوره اشکانی بیشتر تحت تاثیر نظام قبیله ای بزرگترین فرد قبیله به شاهی می رسیدکه یک شاه می توانست به طور مستقیم پسر و یا برادرش را به عنوان جانشین خود مشخص کند، که این الگوی بیشتر تحت تاثیر نظام قبیله ای و شرقی است و گاهی نیز از نظام هلنیستی تاثیر می پذیرفت و از ساختار یک نظام پارلمانی که عضو این مجمع تشکیل شده از بزرگان و اشراف و خاندان شاهی است و می توانستند یک شاه را مستقیم انتخاب کنند و توانایی عزل یک شاه را نیز داشته اند. ازطرف دیگرتعلق داشتن منصب شاهنشاهی در یک خاندان اشکانی و موروثی بودن آن سنت برجایی مانده از هخامنشیان است.

نظام دیوان سالاری گسترده و پیچیده ای که حکومت صفویه ایجاد کرده بود، یکی از مهم ترین اقدامات این حکومت است. ازآنجایی که صفویان نظام دیوانی ایران را اصلاح کردند و صورتی جدید از آن بنیان گذاشته اند، این نهاد در حکومت های بعد از صفویه نیز استفاده شده است. در مقاله حاضر تلاش می شود با روش توصیفی – تحلیلی، به این سؤال پاسخ داده شود که نظام اداری و دیوانی صفویه در عصر آقامحمدخان و فتحعلی شاه قاجار چگونه تداوم و تحول پیدا کرد. یافته های این بررسی نشان می دهد که نظام دیوانی صفویه در دوره قاجار هم تداوم و هم تحول داشت. در دوره حکومت آقامحمدخان استفاده از آن محدود بود، ولی در دوره فتحعلی شاه نهاد دیوان سالاری صفویه به شکل گسترده اقتباس و به کار گرفته شد. در این دوره با توجه به برخورد ایران با تمدن غرب، اصلاحات و تحولاتی در نظام دیوانی به وجود آمد، اما این اصلاحات به دلیل ویژگی های موروثی نظام دیوانی ایران نتوانست تحول عظیمی به وجود بیاورد و نظام دیوانی و اداری ایران تا آغاز انقلاب مشروطه، کم و بیش براساس همان کارکردهای نظام دیوانی برگرفته از صفویه مدیریت و اداره می شد.