معناشناسی آوایی

یکی از مسائلی که ابوالفتح عثمان ابن جنی زبان شناس (وفات 392ق) مطرح می کند، مساله منشاء زبان و دلالت ذاتی آوای الفاظ بر معنا است که از دیرباز در یونان باستان مطرح بوده و به نظریه (صدامعنایی) معروف است. وی مدعی ارتباط معنایی میان مشتقاتی است که تعداد و نوع حروف اصلی آن ها یکسان ولی در ترتیب متفاوتند. واکاوی و شناخت جوانب این پدیده، مایه دریافت دقیقتر مدلول و مفاهیم واژگان است و این نوع واژه شناسی می تواند مقدمه ای برای شناخت دال ها و مدلول و پیام های متون هدفمند، از جمله تفسیر آیات شریفه قرآن باشد. در این جهت، جستار حاضر براساس نظریه ابن جنی به واکاوی یکی از مشتقات قرآنی که از آواهای (ح،ر،م) برگرفته، پرداخته است و به تبیین تناسب معنایی واژگانی آواها از رهگذر توصیفی تحلیلی برآمده است. از یافته های این پژوهش می توان به اعجاز معنوی آوا در تفهیم و اقناع مخاطب، اعجاز کمینه گویی قرآن در تجسیم مفاهیم انتزاعی با کمترین صوت اشاره کرد، چراکه مشتقات با واج های یکسان، معانی مرتبطی دارند. مثلا تمام ترکیب های متفاوت (ح،ر،م) به مثابه یک دال بر مدلول هایی قبیل حرارت پنهان، کثرت، بست و قوت هستند.

زبان ابزار اصلی ارتباط انسان هاست. الفاظ یک زبان علامتی بیش نیستند و بر اساس روابطی که بین این علائم (دال) و معنی (مدلول) برقرار است، معنایی را می رسانند. مسلماً در ایجاد این ارتباط آواها نقش اساسی دارند و نشانه هایی برای فهم بهتر مقصود گوینده هستند. به ادعای ابن جنی زبان شناس (متوفی 392ق) آوا دلالتی ذاتی بر معنی دارد، پدیده ای که به «نام آوایی» معروف است. قرآن کریم به منزله نمونه والای سخن در ابلاغ پیام خود از این ویژگی زبانی و آواهای القاگر که آهنگ آن ها معنای خاصی را در ذهن تداعی می کند، بهره گرفته است. هدف از این پژوهش، تحلیل ارتباط معنایی مشتقات برگرفته از آواهای «ح، ل، م» بر پایه نظریه ابن جنی و تبیین تناسب معنایی واژگانی آواها از رهگذر توصیفی تحلیلی است. از یافته های این پژوهش می توان به اعجاز معنوی آوا در تفهیم مخاطب همراه با اعجاز کمینه گویی آن در تجسیم مفاهیم انتزاعی با کم ترین صوت اشاره کرد؛ زیرا مشتقات با واج های یکسان، معانی مرتبطی دارند؛ مثلاً تمام ترکیب های متفاوت «ح، ل، م» معنی حرارت پنهان، لطافت، بست و قوت را می رسانند.