مکاتب روان شناسی

هدف این پژوهش عبارت است از ارائه چارچوب اولیه جامعی برای روان شناسی اسلامی (قرآن بنیان)، به عنوان یک «مکتب روان شناختی»؛ پرسش اصلی پژوهش این است که روان شناسی اسلامی به عنوان یک مکتب، چه نوع «محتوا»، «ساختار» و «نقشه راه»ی خواهد داشت؟ برای پاسخگویی به این سؤال، تاریخچه و ادبیات «روان شناسی اسلامی» گردآوری و از راه فراتحلیلی نظری (نه آماری) بررسی شد؛ بعضی از یافته های پژوهش عبارت است از: 1. مسائل و موضوعات پژوهش باید از جامعه و متون اسلامی اخذ شود؛ 2. روان شناسی اسلامی، دارای «مفاهیم اساسی» ویژه خود است؛ 3. تفاوت ها و تشابه های آشکاری با روان شناسی معاصر دارد؛ 4. محقق شدنِ روان شناسی اسلامی، نقشه راهی دارد که تمام ارکانِ یک مکتب روان شناختی (تعریف، موضوع، روش، اهداف نظری، اهداف کاربردی، مسائل، مفاهیم اساسی، ارتباطش با دیگر علوم اسلامی و انسانی) را به صورت منسجم در کنار هم ترسیم می کند.

شناخت جایگاه انسان و بررسی ابعاد و ویژگی های مختلف او یکی از موضوعات محوری در تعالیم ادیان آسمانی به ویژه اسلام و مکاتب بشری شمرده شده و تلاش ها و راهکارهای فراوانی برای رسیدن او به سعادت نهایی اش که در گروِ کرامت و عزت است، صورت گرفته است؛ کرامت به معنای شرافت، عزت و ارجمندی، که محل بحث و نقطه برخورد دین مبین اسلام با علوم بشری است. هدف پژوهش حاضر بررسی ابعاد و آثار کرامت انسانی در سیره امام رضا (علیه السلام) و روان شناسی بود که تلاش شد با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی تحلیلی، از نوع تحلیل محتوا، کرامت انسانی از منظر هر دو دیدگاه بررسی شود. نتایج پژوهش نشان داد، از دیدگاه امام رضا (علیه السلام) خاستگاه کرامت انسانی، ذاتی و وابسته به روح الهی بوده، جهت گیری معنوی و متعالی داشته و هدفش رسیدن به قرب الهی و خلیفه خدا شدن در زمین است که با تقوا و بندگی با محوریت خدا از قوه به فعل در می آید. اما در روان شناسی، عزت نفس از عوامل درون فردی و بیرونی حاصل شده، خاستگاه آن نیازها (کمبودها) و هدف رفع نیازها در محیط مادی و شکوفایی ظرفیت های انسانی جهت کسب موفقیت و پیشرفت است.