نواحی روستایی شهرستان مریوان

پژوهش کاربردی حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی و آمیخته ای از دو رویکرد کمی و کیفی انجام گرفته است، داده های مورد نیاز را در بخش نظری با بهره گیری از منابع اسنادی و در بخش عملی به روش پیمایشی مبتنی بر مصاحبه، مشاهده و توزیع پرسشنامه گردآوری نموده است. بر این مبنا ابتدا جهت شناسایی موانع و چالش ها، به روش نیمه ساختارمند با متخصصان و آگاهانی که به روش نمونه گیری گلوله برفی مشخص شده اند، مصاحبه هایی انجام و در مرحله بعد این مصاحبه ها با بهره گیری از تکنیک تئوری بنیادی تجزیه و تحلیل گردیدند. در ادامه و در بخش کمی، به منظور تعمیم اطلاعات حاصله از بخش کیفی، پرسشنامه ای تدوین و در اختیار 50 نفز از متخصصین و آگاهان عرصه توسعه روستایی منطقه و اعضای منتخب انجمن چیا که به روش گلوله برفی انتخاب شدند، قرارگرفت. همچنین با بهره گیری از فرمول کوکران و تعیین حجم نمونه، 300 پرسشنامه نیز به صورت طبقه ای در میان دهستان ها و سرپرستان خانوار در روستاهای منتخب هر دهستان که به روش قرعه کشی انتخاب شدند، توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کمی با آزمون تحلیل عاملی و تحلیل مسیر در نرم افزارهای spss و Amos نشان داد که سه عامل عدم توسعه ظرفیتی جامعه محلی، نارسایی های مدیریتی، ضعف برنامه ریزی و کمبود منابع در انجمن چیا و وضعیت نامناسب عملکرد و برنامه ریزی های توسعه ای نهادهای دولتی، مهمترین موانع و در این میان نیز، عامل های عدم توسعه ظرفیتی جامعه محلی و وضعیت نامناسب عملکرد و برنامه ریزی های توسعه ای نهادهای دولتی با بارهای کلی تقریبا مشابه برابر 0.440 بیشترین تاثیر را به عنوان مانع در عملکرد مطلوب و گسترش فعالیت های زیست محیطی انجمن سبز چیا در نواحی روستایی شهرستان دارا هستند.

هسته اصلی پارادایم پایداری به عنوان وجه وصفی توسعه و آرمان برنامه ریزان در جهان، بر تغییر و تحولات مستمر و درنتیجه آمادگی و واکنش در برابر آن ها استوار است. در هر منطقه ای؛ روندها، اتفاقات و عوامل کلیدی که از آن ها به عنوان پیشران یاد می شود، وجود دارند که در شکل گیری وضع موجود پایداری توسعه، اثرگذار بوده و می توانند بر وضعیت آینده شرایط پایداری توسعه منطقه نیز اثرگذار باشند. براین اساس، شناسایی و عکس العمل در برابر این پیشران ها نیازمند اتخاذ روش مطالعه مبتنی بر آینده پژوهشی است که بتواند پیچیدگی ها و نحوه عملکرد آ ن ها را شناسایی، درک و تحلیل کند. در این راستا نیز، پژوهش کاربردی حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی و با رویکرد اکتشافی آینده نگرانه در پی شناسایی مهم ترین پیشران هایی است که بر توسعه پایدار روستایی شهرستان مریوان استان کردستان، اثرگذار خواهند بود. بدین منظور، در ابتدا با بهره گیری از تکنیک دلفی و با حضور 22 نفر از متخصصان، کارشناسان و مسئولان که به صورت هدفمند انتخاب شدند؛ عوامل اصلی شناسایی و سپس با بهره گیری از نرم افزار MicMac، روابط و نحوه اثرگذاری و اثرپذیری آن ها، پیشران های مؤثر مشخص شد که درنهایت؛ نتایج نشان داد که از میان 44 عامل اصلی شناخته شده از مقیاس ملی تا محلی؛ 14 عامل اصلی در ناحیه 1 یا اثرگذار، 12 عامل در ناحیه 2 یا دووجهی، 4 عامل در ناحیه تنظیمی، 5 عامل در ناحیه مستقل و 9 عامل نیز، در ناحیه خروجی صفحه پراکنش ماتریس تأثیرات، قرار گرفتند تا با این شیوه پیچیده توزیع، بتوان به وضعیت توسعه آینده منطقه در مسیر توسعه ناپایدار و مبهم، پی برد. در شکل گیری و تداوم این وضعیت نیز به ترتیب؛ پیشران های تجمع یافته در شاخص های مدیریتی-نهادی و اقتصادی، با بیشترین اثرگذاری عمل خواهند کرد. عوامل ناپایدارکننده تجمع یافته در شاخص مدیریتی-نهادی که به لحاظ کمّی نیز، بیشترین مقدار از پیشران های مؤثر بر ناپایداری توسعه روستاهای منطقه را دربرمی گرفتند؛ به لحاظ کیفی نیز بیشترین نقش را در وضعیت مبهم توسعه منطقه دارا خواهند بود.

ماهیت زیست پذیری، کیفیت زندگی و در مقیاسی گسترده تر، پایداری نواحی روستایی با تاب آوری، آمیخته شده و بر این اساس امروزه در عرصه برنامه ریزی روستایی به جای تمرکز بر آسیب پذیری (شکل گیری بحران و مدیریت آن) بر تاب آورکردن اجتماعات محلی (مدیریت ریسک و کنش فعالانه) تأکید می شود. در این میان، تحقق تاب آوری به دلیل ماهیت پیچیده، چندبُعدی، سیستمی و تعدد فعالان و بازیگران در محیط درونی و بیرونی متغیر امروزی، نیازمند فراهم بودن شرایط، نیازها و الزاماتی در محیط روستایی است که فقدان آن ها به معنی ایجاد موانع و چالش های متعدد و تداوم آسیب پذیری محیطی بوده و در راستای تغییر وضعیت و حرکت در مسیر تاب آوری، شناسایی این چالش ها و موانع و رفع آن ها، می تواند گام مبنایی و مهمی تلقی شود. پژوهش کاربردی حاضر نیز با این هدف در نواحی روستایی مرزی پرمخاطره و محروم مرزی شهرستان مریوان با روشی توصیفی-تحلیلی و ماهیتی کمّی-کیفی (آمیخته) انجام گرفته است. در بخش کیفی، شناسایی موانع و چالش های پیشِ روی تأمین محیط تاب آور در نواحی روستایی مورد مطالعه و در بخش کمّی، سعی بر تأیید و تعمیم یافته های بخش کیفی و ارائه تحلیل از وضعیت عملکرد این موانع بوده است. در بخش کیفی از روش مصاحبه عمیق و باز و در بخش کمّی از توزیع پرسشنامه، بهره گرفته است. جامعه آماری پژوهش، مشتمل بر مدیران توسعه ای، دهیاران و شوراهای روستایی، آگاهان محلی روستایی، متخصصان علمی و دانشگاهی منطقه و  فعالان اقتصادی در سطح منطقه است که به صورت هدفمند و با روش گلوله برفی، انتخاب و شناسایی موانع تأمین محیط تاب آور روستایی (بخش کیفی) و تأیید آن ها (بخش کمّی) توسط آن ها صورت پذیرفت. تجزیه وتحلیل داده های گردآوری شده در بخش کیفی مبتنی بر روش کدگذاری باز و در بخش کمّی مبتنی بر آزمون تحلیل عاملی نشان داد که 64 مانع یا متغیر در قالب چهار عامل اصلی ضعف در برنامه ریزی، سیاست گذاری، اجرا، نظارت و پایش بر فرایند توسعه در عرصه مدیریتی توسعه ای شهرستان مریوان (مهم ترین و اثرگذارترین عامل)، عدم توجه و تبیین مفهوم تاب آوری و فقدان ساختار مدیریت کارآمد ریسک/ بحران (طبیعی و انسانی)، نارسایی های محیط اجتماعی و فضای نامناسب کسب وکار درجهت توسعه اقتصادی روستاها و ضعف حمایت و پشتیبانی بر تأمین تاب آوری محیطی در نواحی روستایی شهرستان مریوان به عنوان مانع دارای اثرگذاری هستند.