شاه چراغ (ع)

سید علی خان مدنی از دانشمندان و ادیبان و شعرای شیرازی تبار قرن 11 و 12 هجری و از نوادگان غیاث الدین دشتکی به عناوینی چون «ابن معصوم»، «خان» و... معروف است، چهارده سال زندگی وی در حجاز و مراوده اش با عالمان آنجا در تسلط او بر علوم عربی، حدیث و... نقش زیادی داشته است. زندگی طولانی وی در هند و نقش مهم عالمان شیعی آنجا و گسترش زبان فارسی در هند از یک طرف باعث شده که سید علی خان از عالمان آنجا تأثیر بگیرد و از طرفی این امر موجب آشنایی وی به زبان فارسی شده است. بازگشت وی از هند به ایران و تدریس در مدرسه منصوریه شیراز در دو سال آخر عمرش و سرانجام تدفین او در حرم حضرت شاه چراغ(ع)، نشان از علاقه وی به زادگاهش دارد و نقش مهم حضرت شاه چراغ(ع) را در گسترش فرهنگ اسلامی نشان می دهد. آثار ارزشمند سید علی خان مدنی همواره مورد توجه دانشمندان اسلامی، به ویژه عرب زبانان واقع شده است. برخی از آثار وی از منابع مهم ادبی و برخی به عنوان تراجم و بیوگرافی مورد استناد فراوان علما قرارگرفته اند، سفرنامه علی خان که سفر وی از حجاز به هند را به تصویر کشیده نیز مهم است، کتاب ریاض السالکین وی ازجمله بهترین شرح ها بر صحیفه سجادیه می باشد. گرچه وی تألیف فقهی ندارد، اما دیدگاه های فقهی خاصی دارد که برخی از آن ها در پژوهش حاضر مورد اشاره قرارگرفته اند.

مرقد حضرت احمد بن موسی الکاظم شاه چراغ(ع) همچون نگین قلب شهر شیراز می درخشد. وجود با برکت این امام زاده ی جلیل القدر کانون توجهات بسیاری از علما، رجال حکومتی، فضلا و شعرا بوده است. پس از پیدایش مرقد حضرت شاه چراغ(ع) برخی از شعرای مقیم شیراز به دلیل دلبستگی و علاقه ی ریشه دار و تاریخی خود و اهالی این شهر به این امام زاده ی واجب التکریم، به مدح و منقبت آن حضرت و گنبد و بارگاه متبرکه، ذکر ماده تاریخ ساخت، آیینه کاری و تزیین اماکن آن پرداخته اند. در واقع با این کار ضمن بیان ارادت قلبی به آن حضرت و خاندان اهل بیت(ع) مودت و محبت خود را به آنان اعلام و ابراز داشته اند. این مقاله برآن است تا با بررسی دیوان اشعار تعدادی از شعرای سرآمد و نامی سده ی هشتم تا عهد قاجاری مقیم شیراز، ضمن معرفی آنان، اشعاری را که به تکریم، تمجید، توصیف و بیان شخصیت، ویژگی و فضیلت های آن حضرت پرداخته اند را استخراج و به صورت توصیفی و تحلیلی بیان نماید و در نهایت به نتیجه گیری در این زمینه می پردازد.

سنت کتیبه نگاری پیشینه ای دیرینه دارد و از کهن ترین نگارش بشر به شمار می آید. کتیبه ها گاهی اطلاعات بنا را بیان می کنند و گاهی تزیینات بنا را تشکیل می دهند. یکی از کتیبه هایی که جنبه یادمانی دارد؛ کتیبه ای است که به شماره 00343/03/9901 در موزه ی حرم مطهر حضرت احمد بن موسی الکاظم شاه چراغ (ع) ثبت و نگهداری می شود. این کتیبه از نظر ادبی و محتوایی متن از اهمیت ویژه ای برخورداراست. کتیبه ی مذکور حاوی ابیاتی از ترکیب بند 99 بیتی میرزا احمد متولی باشی، تولیت آستان حضرت شاه چراغ(ع) در عهد محمد شاه قاجار است که در مرثیه ی سرور سالار شهیدان حضرت اباعبدالله...الحسین سروده شده است. این پژوهش ابتدا به شرح حال مختصری از شاعر پرداخته و سپس ضمن بررسی ترکیب بند مذکور به معرفی این کتیبه ی خطی می پردازد.