فضایل الصحابه

فضایل الصحابه ی نسایی از جمله مهمترین منابع صحابه نگاریِ قرن 3 تا 4 هجری است که همانند سایر منابع معرفتی در حوزه ی تاریخ ، پدیده ای شفاف و خنثی نیست بلکه پدیده ای پیچیده و عقیدتی است که حقایق را تحریف و یا پنهان می کند. از اینرو نمی تواند بازتابی دقیق و منطبق بر عینیت باشد بلکه به نوعی بازنمایی اراده و اندیشه های مورخ و تحت تاثیر بافت های زمانه ی وی تدوین شده است . اما بازتاب این تفکرات در خصوص روایات مربوط به خلفای راشدین که در برهه ای از تاریخ ،خود تفکر ساز بوده اند بیشتر است . از اینرو پژوهش پیشِ روی در صدد است تا بر اساس روش تحلیل گفتمان انتقادی ِ فرکلاف ، به این مساله بپردازد که الگو و نحوه بازنمایی روایات فضایل الصحابه درباره خلفای ِ سه گانه و علی "ع" ، بازتاب کدام معانی از گفتمانهای سیاسی – مذهبی جامعه است ؟

از منظر گفتمان انتقادی، متون تاریخی صرفاً در راستای گزارش رویدادهای گذشته نیست، بلکه شیوه ی اندیشیدن مورخین مسلمان دربار ه ی گذشته است. همچنین میان متن موجود و ساختارها و فرآیندهای سیاسی و مذهبی رابطه ای وجود دارد. در واقع، نویسنده ایدئولوژی خود و ارزش ها و اعتقادات جامعه را با سبکی خاص و هنرمندانه در زبان رمزگذاری می کند. به بیانی دیگر تاریخ امری برساخته است، زیرا به واسطه ی ایدئولوژی و اندیشه های مورخ و جامعه عصر او شکل گرفته است. از این رو، هر متن تاریخی را می توان با طرح این مسئله پیش رو نهاد که دغدغه های سیاسی، اجتماعی و مذهبی ِمورخ به برجستگی چه اشخاصی منجر شده و این نام ها با چه نوع هویت هایی، ذیل چه رابطه هایی با چه سنخ داوری و با بهره گیری از کدام واژه ها و در چه نوع پیکربندی هایی سامان یافته است؟ با اتکا به این مبانی نظری، روایات فضایل الصحابه نیز اگرچه انعکاس همان روایات قرون نخست هجری است، اما گزینش، چینش و چگونگی استعمال واژگان آن در راستای طرد و برجسته سازی هویت برخی از اصحاب رسول خدا شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیندها و ایدئولوژی ها حرکت کند. در این پژوهش به منظور بازیابی هویت خلفای راشدین با بهره گیری از تحلیل گفتمان فرکلاف به نقد و بررسی ساختار جملات و واژگان به کاررفته در فضایل الصحابه می پردازیم.