پیوندهای پیشین

این مقاله در پی تعیین موقعیت بخش حمل و نقل در اقتصاد ایران و تاثیر آن بر دیگر بخش های اقتصادی کشور است. برای تعیین میزان تاثیرگذاری این بخش در تولیدات دیگر بخش های اقتصادی و مقایسه آن با این بخش ها، از پیوندهای پیشین کل (خالص و ناخالص) استفاده می گردد. میزان تحرک آفرینی توسعه فعالیت های حمل و نقل در بخش های مختلف اقتصادی با استفاده از شاخص ارتباط پسین کل (خالص و ناخالص) اندازه گیری می شود. منابع آماری تحقیق از جدول داده- ستانده سال 1380 مرکز آمار ایران که آخرین جدول آماری کشور است تامین می گردد. به دلیل این که 8/45% از خدمات حمل و نقل به مصرف نهایی می رسد، موقعیت این بخش، به لحاظ زمینه سازی برای تولیدات بخش های تولیدی از متوسط بخش های اقتصادی اندکی بالاتر و به لحاظ تحرک آفرینی در بخش های تولیدی، از متوسط بخش های اقتصادی اندکی پایین تر است. از نظر رتبه بندی، رتبه حمل و نقل در بین 40 بخش تولیدی کشور در همه این شاخص ها از 19 تا 22 در نوسان می باشد.

محدودیت منابع تولیدی نظیر نیروی کار، سرمایه، انرژی، آب و دیگر منابع تولیدی در کشورهای درحال توسعه سبب شده است تا براساس نظریه رشد نامتوازن، استفاده از آن ها در بخش های تولیدی با توجه به اولویت این بخش ها صورت پذیرد.  این تحقیق در پی تعیین  جایگاه بخش بانک در اقتصاد ایران و تأثیر آن بر دیگر بخش های اقتصادی کشور است. برای تعیین میزان اثرگذاری این بخش بر تولیدات دیگر بخش های اقتصادی و مقایسه آن با سایر بخش ها، از پیوندهای پیشین کل (خالص و ناخالص) استفاده می گردد. میزان تحرک آفرینی توسعه ی فعالیت های بانک در بخش های مختلف اقتصادی با استفاده از شاخص ارتباط پسین کل (خالص و ناخالص) اندازه گیری می شود. منابع آماری تحقیق از جدول داده-ستانده سال 1390 مرکز پژوهش های مجلس که آخرین جدول به هنگام شده رسمی کشور است تأمین می گردد. موقعیت این بخش، هم به لحاظ تحریک پذیری و هم تحرک آفرینی در بخش های تولیدی، از متوسط بخش های اقتصادی پایین تر است. شاخص ارتباطی جزیی پیشین بخش بانک نشان می دهد 93/67 درصد از خدمات بانک به عنوان کالاهای واسطه در اقتصاد مصرف می شود. به این ترتیب، بخش بانک جزء بخش هایی است که بیشتر در خدمت بخش های تولیدی قرار دارد و از این نظر در بین بخش های خدماتی اقتصاد کشور، رتبه نخست را دارد. بخش های ساخت مواد شیمیایی، ساختمان و بانک به ترتیب بیشترین استفاده کنندگان خدمات بانکی به شمار می روند. در مقابل بخش های ساخت مواد شیمیایی، بانک و آب، برق و گاز هم به ترتیب بیشترین تأمین کنندگان نیازهای بخش بانک به حساب می آیند.

مسئله مطرح شده در این مقاله این است که آیا بخش نفت می تواند از پتانسیل لازم برای اشتغال زایی در اقتصاد کشور برخوردار بوده و یا حداقل به عنوان محرکی کلیدی جهت ایجاد اشتغال در سایر بخش های اقتصادی به شمار آید. در مقاله حاضر، با استفاده از تکنیک داده ستاده، اشتغال زایی بخش نفت در مقایسه با سایر بخش های اقتصادی مورد محاسبه قرار گرفته است. در این راستا از شاخص های پیوند پسین و پیشین اشتغال استفاده شده است. هدف اصلی این مقاله بررسی جایگاه بخش نفت به عنوان یک بخش واسطه ای در میان سایر بخش های اقتصادی است. نتایج محاسبات، نشان می دهد که بخش های «نفت خام و گاز طبیعی»، «فراورده های نفتی» و «مواد و محصولات شیمیایی» به عنوان یکی از بخش های مهم وابسته به بخش نفت از لحاظ ضریب پسین اشتغال، کمترین مقدار این شاخص، و درنتیجه پایین ترین رتبه را به خود اختصاص داده اند. از سوی دیگر از نظر شاخص پیشین اشتغال نیز، بخش های «نفت خام و گاز طبیعی» و «فراورده های نفتی» به ترتیب کمترین مقدار شاخص را دارا هستند. ازاین رو دو بخش مذکور از لحاظ توسعه اشتغال در وضعیت نامناسبی قرار داشته و بنابراین نمی توانند به عنوان بخش های اشتغال زا در اقتصاد قلمداد شوند. این موضوع بیشتر ناشی از مسئله خام فروشی نفت و عدم توسعه بخش های پایین دستی ازجمله مصنوعات نفتی مانند بنزین، گازوئیل و صنایع پتروشیمی می باشد که باعث شده است ارتباط بخش نفت با فعالیت های اقتصادی کشور در سطح موردانتظار نبوده و درنتیجه کمتر محرک اشتغال در اقتصاد کشور باشد.