چهار

میان اقوام و فرهنگ ها، برخی اعداد اهمیت ویژه ای دارند و به نظر می رسد که عدد چهار در فرهنگ و هنر ایران به ویژه هنر سفالگری، از اولویتی خاص برخوردار است. سفالگران با منقوش کردن سفالینه ها، از آن ها به عنوان جایگاهی برای بیان افکار، عواطف و تجسم باورهای خود بهره می گرفته اند. با بررسی سفالینه های پیش از تاریخ در ایران، به نقوشی برمی خوریم که بر پایه تقسیمات چهارگانه تصویر شده اند. پژوهش حاضر به این سؤال اصلی می پردازد که این نقوش چه مفاهیمی را برای مردمان آن زمان داشته است؟ و نگاهی پیرامون مفاهیم، نمادها و کاربرد عدد چهار و علت حضور این عدد در سفالینه های پیش از تاریخ در ایران دارد و در تلاش است که تلقی انسان نخستین را از این عدد در چگونگی پیدایش برخی نقوش ذکر کند. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات آن به شیوه اسنادی انجام شده است. از نتایج این پژوهش برمی آید که نمود عدد چهار در بستر سفالینه ها، با فکر و اندیشه ای پایدار و عمیق گره خورده است که با ماهیت سفال _که به دلیل نقش عناصر چهارگانه در ساخت آن، بالقوه «چهار» را در ساختارش داراست_ بی ارتباط نیست. هم چنین با توجه به شناخت انسان از چهارگانه های موجود در طبیعت و اهمیت آن ها در زندگی وی، و نیز به سبب دامنه محدود حس عددی انسان و این که چهار احتمالاً برای بشر نخستین نماد آخرین حد شمارش بوده است، می توان مفاهیمی چون طلب برکت و حاصلخیزی برای گیاهان، باروری و بقای حیوانات، غلبه انسان ها بر نیروهای شر و جز این ها را به این نقوش نسبت داد. همچنین نتایج این تحقیق حاکی از آن است که این عدد در قالب ها و شکل های متفاوتی نمود یافته است که در 5 گروهِ نقوش خطی، هندسی، گیاهی، حیوانی و انسانی قابل دسته بندی هستند که می توان با احتیاط ادعا کرد که بیش ترین تجلی عدد چهار در سفالینه های پیش از تاریخ در ایران در قالب نقوش هندسی و کم ترین نمود آن در نقوش انسانی بوده است.