نقطه عطف

فضای مکثی که در میان مدینه شهرهای مراکش قرار دارد مرکز محله مدینه ها را شکل داده است. در مرکز محله ها چشمه آبخوری وجود دارد که جز جدایی ناپذیر این مکان است. چشمه ها از دو جهت «وجود» و «ماهیت»، در ساختار مرکز محله مدینه ها اهمیت ویژه داشته و جز جدایی ناپذیر آنها هستند. این مقاله بر آن است تا جایگاه این عنصر (چشمه) را در دو بعد ذکر شده در مرکز محلات مورد بررسی قرار دهد. در بخش اول «وجود» چشمه در بافت مدینه مورد بررسی قرار می گیرد. چشمه در همه مرکز محله ها وجود دارد و عنصر تکرار شونده است. تکرار یک عنصر آن را در ذهن ماندگار کرده و به نشانه تبدیل میکند. چشمه با سایر عناصر پیرامون خود در تضاد است به همین دلیل توانسته در مرکز محله منحصر به فرد باشد. در بخش دوم، با بررسی ماهیت و ویژگی های کیفی چشمه مشخص می شود که نقش چشمه در مرکز محله فراتر از جنبه کاربردی آن است. شباهت تزئینات چشمه به فضاهای مهم هویتی مانند : مسجد، مدرسه و حیاط داخلی خانه ها نشان می دهد که این عنصر از جایگاه معنوی ویژهای در میان ساکنین برخوردار است و بر هویت بخش بودن چشمه تأکید دارد. این مقاله براساس مشاهدات میدانی نگارنده نوشته شده و نمونه موردی آن 15 مرکز محله انتخاب شده از مدینه 6 شهر مختلف از کشور مراکش است. با توجه به مشاهدات میدانی صورت گرفته می توان چشمه را به عنوان عنصر نشان های مرکز محله مدینه ها، و عنصر معنا بخش به این فضا دانست. در واقع می توان بیان کرد که مرکز محله به واسطه چشمه تعریف می شود و گشودگی میان محله که چشمه ندارد، کارکرد مرکز محله را نیز ندارد.  

هدف : کتاب جوامع الحکایات و لوامع الروایات اثر سدیدالدین محمد عوفی، یکی از مهم ترین متون نثر فارسی در سده هفتم هجری است که مجموعه ای گسترده از حکایات اخلاقی، اجتماعی، تاریخی و عرفانی را در بر دارد. این پژوهش با هدف شناسایی و تحلیل الگوهای تکرارشونده احساسی و روایی در این حکایات و بررسی کارکرد فرهنگی آن ها در بازنمایی ارزش های جامعه ایرانی اسلامی آن دوره انجام شده است. به طور خاص، این مطالعه به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه ساختارهای احساسی، نقاط عطف روایی و ژانرهای فرهنگی در این حکایات، بازتاب دهنده نظام ارزشی و فرهنگی جامعه ایرانی در سده هفتم هجری هستند. روش پژوهش : این پژوهش از روش کیفی با رویکرد تحلیل محتوای متون روایی بهره گرفته است. نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شده و از میان حکایات کتاب جوامع الحکایات، 2100 حکایت برای تحلیل انتخاب شده اند. ابزار اصلی تحلیل، نظریه روایت شناسی فرهنگی پاتریک کولم هوگان است که بر شناسایی طرح های احساسی، نقاط عطف روایی و ژانرهای فرهنگی در متون روایی تمرکز دارد. داده ها با استفاده از کدگذاری باز و محوری تحلیل شده و الگوهای تکرارشونده استخراج گردیده اند. یافته ها : یافته های پژوهش نشان می دهد که در میان 2100 حکایت مورد بررسی، طرح احساسی «خشم و انتقام» با 28 درصد، «وفاداری و فداکاری» با 21 درصد و «ترس و تهدید» با 17 درصد، بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. این طرح های احساسی، بازتاب دهنده تنش ها و ارزش های محوری در جامعه ایرانی اسلامی آن دوره هستند. از نظر ساختار روایی، 47 درصد حکایات دارای یک نقطه عطف اصلی، 27 درصد دارای دو نقطه عطف و 12 درصد دارای ساختار چندمرحله ای هستند که نشان دهنده تنوع در پیچیدگی روایی حکایات است. همچنین، از منظر ژانری، ساختار حکمت آموزی با 39 درصد، طنز اجتماعی با 24 درصد و عرفانی با 17 درصد، ژانرهای غالب در این مجموعه هستند که هر یک به نحوی به انتقال مفاهیم فرهنگی و ارزشی می پردازند. نتیجه گیری :   نتایج این پژوهش بیانگر آن است که جوامع الحکایات و لوامع الروایات، فراتر از یک مجموعه حکایات سرگرم کننده، به عنوان یک متن روایی فرهنگی عمل می کند که از طریق بازنمایی احساسات بنیادین مانند خشم، وفاداری و ترس و با بهره گیری از ساختارهای تحول محور روایی، درونی ترین لایه های ارزش مدار فرهنگ ایرانی را در قالبی داستانی صورت بندی کرده است. این اثر، با تأکید بر ژانرهای حکمت آموز و طنز اجتماعی، نقش مهمی در آموزش اخلاقی و اجتماعی و همچنین نقد فرهنگی در جامعه آن روزگار ایفا کرده است .