دجله عوراء و شط العرب

سرزمین بین‌النهرین1 شامل بخش عمدة عراق کنونی و بخش‌هایی از جنوب شرق کشور ترکیه، از گذشته‌های بسیار دور با نام دو رود دجله و فرات قرین شده و بی‌تردید این دو رود در کنار برخورداری این سرزمین از خاک‌های رسوبی حاصل‌خیز، رمز آبادی و معروف شدن آن به عنوان یکی از «جنات‌ أربعة دنیا» و شکل‌گیری تمدن‌های درخشان در این منطقه بوده است. با وجود این، آگاهی از نقش دو رود مزبور در حیات‌ اقتصادی و اجتماعی این سرزمین بسیار کلی و مبهم است. طبعاً بررسی سرچشمه‌ها و آب‌ریزهای این دو رود و مهم‌تر از آن، بررسی نهرها و کانال‌های مصنوعی منشعب از دجله و فرات، و به عبارت دیگر چگونگی مدیریت آب‌های انباشته شده در قالب این دو رود، و هم‌چنین مطالعة آسیب‌های ناشی از کوتاهی در مدیریت آب‌های دجله و فرات، نظیر پیدایش اراضی باتلاقی، شرط اساسی شناخت بهتر آثار این دو رود در زندگی مردمان ساکن این منطقه است. پژوهش حاضر، مسایل و موضوعات مورد اشاره و تحولات تاریخی آن‌ها را طی دو بخش و در قالب دو محور دجله و محور فرات، مورد بررسی قرار می‌دهد که اینک بخش نخست آن تقدیم می‌شود.