رابطه علم و عمل

در باب وظایف قرآن‏پژوهان، توجه به دو محور مهم الزامى است: محور نخست عبارت است از لزوم شناخت و بهره‏گیرى از آثار قرآن‏پژوهان پیشین که در حد تلاش خود گوهرهایى از دریاى معارف قرآن را به بشر عرضه کرده‏اند. محور دوم، تلاش براى استخراج گوهرهاى ناشناخته و مستور قرآن است که تاکنون در دسترس قرار نگرفته است. این استخراج نیاز به زمینه‏ها و شرایطى دارد که افزون بر توانایى‏هاى علمى و نظرداشت حاصل عمر گذشتگان، عمل کردن و کاربست آموزه‏هاى قرآن از مهم‏ترین آنها به شمار مى‏آید. برخى آیات و احادیث، بیانگر ارتباط علم و عمل مى‏باشند. در این نوشتار، نمونه‏اى عینى از تأثیر عمل به آموزه‏هاى قرآن در درک عمیق آن بیان شده است.

این مقاله شرحی است بر کلام امام محمدباقر علیه السلام به جابربن یزید جعفی، در باب اوصاف شیعیان واقعی. بهره گیری از راهنمایی عقل در سرکشی هوا و هوس، یکی از اوصاف شایسته شیعیان است. براساس مبانی مسلم دینی، انسان دشمن درونی دارد. دو دسته تمایلات و گرایش ها در انسان وجود دارد که یکی میل به صعود و کمال دارد و دیگری، میل به نزول و سقوط. گرایش نوع دوم، مشترک میان انسان و همه حیوانات است و به مجموع آن «تمایلات نفس» گفته می شود. در مقابل، به تمایلاتی که میل به تعالی و تقرب به خدا و کمال دارند، عقل گویند. این هر دو، همواره در حال مبارزه هستند. باید در میدان مبارزه مراقب بود نفس غافلگیر و مغلوبمان نکند. برای جلوگیری از پیروی از هوای نفس، پیروی از عقل ضروری است. لازم است به احکام عقل بیندیشیم، آنها را بیاموزیم و آمادگی لازم را برای مقابله با تمایلات نفس کسب کنیم. زمانی که عقل نتواند به تنهایی قضاوت کند، باید افزون بر بهره گیری از آن، به احکام شرع نیز مراجعه نمود. امام باقر علیه السلام می فرمایند: برای به کارگیری علم، عملت را خالص کن. پایبندی به دین و عقل و شرع و احکام شریعت، راه برون رفت از پیروی از هوای نفس است.