جهانی های ترجمه

مقاله حاضر به بررسی کاربرد پیکره های یکبارمصرف (Disposable Corpora) در ترجمه می پردازد. پیکره های یکبارمصرف در مواقع نوعی جدید از پیکره ها هستند که به واسطه همگانی شدن اینترنت و کاربردهایی که به صورت بالقوه دارند وارد عرصه ترجمه شده اند و به دلیل ویژگی های خاص خود بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. چنین پیکره هایی شامل مجموعه ای کوچک از متون اینترنتی هستند که مترجم به صورت موردی و برحسب نیاز برای ترجمه یک متن خاص می سازد. اینگونه پیکره ها معمولا زمانی ساخته می شوند که مترجم در درک متن مبدا و یا در ایجاد متن مقصد نیازمند اطلاعاتی است فراتر از آنچه که اکثر فرهنگ های لغت ارایه می دهند. پیکره های یکبارمصرف که می توانند یک زبانه مقصد یا دوزبانه مقایسه ای باشند، برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد زبان مبدا و یا زبان مقصد ساخته می شوند و معمولا بعد از استفاده رها می شوند. از ویژگی های منحصر به فرد این پیکره ها سهولت فرآیند ساخت آنهاست که این امکان را به مترجمان می دهد تا بدون نیاز به پیکره های بزرگ تر که معمولا دسترسی به آنها مشکل است، از فواید قابل توجه آنها در ترجمه بهره گیرند. با توجه به عدم وجود پیکره های بزرگ در زبان فارسی و مشکلات موجود بر سر راه مترجمان در دسترسی به اندک پیکره های فارسی موجود، پیکره های یکبار مصرف می توانند به صورت کاربردی به عنوان منبعی جدید توسط مترجمان و معلمین ترجمه به منظور آموزش ترجمه در ایران مورد استفاده قرار گیرند.

مقاله حاضر بر آن است که ترجمه های فارسیِ بخش چهارم شعرِ سرزمینِ بی حاصل اثر تی. اس. الیوت را با به کارگیری مبانی نظریه جهانی های ترجمه و با توجه ویژه به مفهوم « ناخودآگاه جمعی » بررسی و مقایسه کند. منابع فراوانی در باب تعاریف، انواع و کارکردهای مفهوم کهن الگو در دسترس است، اما بررسی بازنمایی کهن الگوها در آثار ادبی از منظر ترجمه پژوهی تلاشی نو به شمار می رود. با توجه به اینکه کهن الگوها مفاهیمی جهان شمول و ثابت هستند، ابراز آن ها در زبان های مختلف به شیوه ای تا حدی یکسان صورت پذیرفته است. از سوی دیگر، کاربست نظریه جهانی های ترجمه در بررسی معادل گزینی کهن الگوها در ترجمه های گوناگون فارسی نشان می دهد ترجمه این بخش از شعر در مقایسه با دیگر بخش ها کمتر چالش برانگیز بوده است. بسامد بالای کهن الگوها در بخش چهارم شعر سرزمینِ بی حاصل با عنوان «مرگ در آب»، باعث شده ترجمه های فارسیِ صورت گرفته از این بخش، در مقایسه با دیگر بخش های شعر که کمتر به کهن الگو پرداخته اند، دارای کمترین اختلاف در ترجمه باشند. بخش چهارم شعر دارای فضایی مذهبی، اسطوره ای و حاوی بیشترین تعداد کهن الگوی به کاررفته نسبت به دیگر بخش های این شعر بوده و از این رو از زبانی آرکائیک برخوردار است. یافته های پژوهش حاضر، به دنبال تحلیل هفت ترجمه متمایز فارسی از بخش چهارم شعر مذکور، نشان دهنده این است که از لحاظ تراکم واژگانی، تنوع واژگانی و میانگین طول عبارات و جمله ها شباهت های بسیاری در متن های ترجمه شده وجود دارد و جملگی حول نقطه میانی یک گستره قرار دارند.