عباس محمود عقاد

احزاب فعال در مصر در سال های 1922-1952م. همان ناسیونالیست های پرشور صحنه سیاسی بودند. همان گونه که این احزاب به دلیل اهداف مختلف ناسیونالیستی با یکدیگر رقابت می کردند، شیوه ها و ابزار رقابتشان هم گوناگون بود. یکی از ابزارهایی که برخی از این احزاب برای به حاشیه راندن رقبای خود استفاده می کردند، دانش «تاریخ» بود که به تولید انواع تاریخ نویسی در تاریخ نگاری حزبی مصر منجر شد. از جمله مهم ترین این تاریخ نگاشته ها، کتاب سعد زغلول، زعیم الثورة اثر عباس محمود عقاد، یکی از اعضای حزب وفد بود. مطالعه و تحلیل این اثر تاریخ نگارانه به منظور فهم چگونگی روایت و تصویرسازی این پیشوای ملی در تاریخ معاصر مصر و نحوه انعکاس اختلاف ها و رقابت های درون یا برون حزبی وفد در این متن، مسئله این تحقیق است. روش تحقیق در این مقاله، مطالعه شاخصه های تاریخ نگاری متن سعد زغلول است که با در نظر گرفتن روابط میان متن با نویسنده و شرایط زمانه مؤلف انجام شده است. نتیجه تحلیل شاخصه های تاریخ نگاری این متن نشان می دهد عقاد در واکنش به فضای اندیشه ای و سیاسی مصر در سال 1936م. با نگارش کتاب سعد زغلول به دفاع از حزب وفد و بنیانگذار آن پرداخت. اما وی به دلیل دشمنی با نحاس، رهبر وقتِ حزب وفد، ساخت تصویر آرمانی را تنها در مورد سعد زغلول به نمایش گذاشت.

عبّاس محمود عقّاد یکی از سردمداران مکتب رومانتیک در مصر با تکیه بر اصول رومانتیسم و استفاده از پدیده های طبیعت، اوضاع و حوادثی را به تصویر کشیده است که بر زندگی فردی و اجتماعی وی تأثیرات منفی فراوانی را برجای گذاشته بودند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی، عناصری را که عقاد برای بیان دیدگاه های بدبینانه خود در این زمینه به کار برده، به همراه علل آنها مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان از آن دارد که عواملی چون شکست عشقی، فرا رسیدن روزگار پیری، مرگ عزیزان، ظلم و ستم و حوادث ناگواری که برای سرزمین عقّاد رخ داد، موجب ظهور بدبینی در اشعار او شد. تجربه های تلخ عقّاد در بستر دنیای عشق و عاشقی موجب شده است تا با پناه بردن به طبیعت و جلوه های آن، احساس درونش را تجلّی بخشد. وی که روزهای تلخ جوانی اش را سپری کرده است، عمر فنا شده خویش را به درختی تشبیه کرده که برگ های سبزش را که نشانه ای از زندگی، امید و جوانی است، خشکیده می بیند. او ظلم و ستم را فراگیر می بیند؛ امّا چون خود را در مقابل آن ناتوان می یابد، با سرودن اشعاری پر از شِکوه، افکار خود را بیان می کند بلکه مرهمی بر دردهایش باشد. غلبه نگاه بدبینانه بر اندیشه عقاد موجب شده عنصری همچون خاک را که رمزی برای حفاظت از وطن است، ستمگری خطاب کند که ظالمانه جوانان را به کام مرگ می کشاند. استفاده از پدیده های طبیعت چون بهار، خورشید، ماه، ستاره، صحرا، خاک، پرندگان و... ویژگی شاخص آن دسته از شعرهای این شاعر است که صبغه بدبینی بر آنها غلبه دارد.