مسجد جامع سمرقند

تیمور زندگی سیاسی- نظامی خود را از ماورا النهر، که سرزمین جغتائیان نامیده میشد، شروع کرد. او قبایل و ایلات و امرای این منطقه را متحد و یکپارچه کرد و سپاهی منظم فراهم آورد و با اتکا به این سپاه به اردوکشی و گشودن سرزمین های مختلف پرداخت. الگوی او در این لشکرکشی ها چنگیزخان بود. تیمور در این لشکرکشی ها همواره در پی آن بود که بر شکوه و شوکت سرزمین مادری خود، ماورا النهر، بیفزاید و، برای این منظور، با غارت ها و چپاول های سنجیده و دقیق، بنیه مالی آن جا را تقویت کرد و ، از طرف دیگر، با غارت نیروی انسانی کارآمد و مولد شهرها و ایالات دیگر و گسیل آن ها به ماورا النهر، فضای فکری، فرهنگی و هنری این منطقه را تقویت و غنی کرد. در این مقاله، طرز عمل و سیاق کار او برای رسیدن به نتیجه مطلوب و دستاوردهای هنری این طرز عمل و سیاست گذاری محل بحث و فحص قرار گرفته است.

هدف از نگارش مقاله پیش رو به دست دادن شباهت ها و تفاوت ها از طریق بررسی عوامل تأثیرگذار در شکل گیری نقاشی های بُرج بابِل، نگاره هایی از کمال الدین بهزاد و اثری از صحیفه بانو است. بدین منظور در این واکاوی ابتدا به سؤال اصلی این تحقیق پاسخ داده می شود که آیا هنر نگارگری ایران، مانند شکل گیری کاخ خورنق، مسجد جامع سمرقند و یا تخریب یک قلعه در برگیرنده همان اندیشه و ارزش هایی است که در هنر مینیاتورسازی و نقاشی غرب، همچون بُرج بابِل دیده می شود، یا به دلایل گوناگون، از تفکرات و برداشت های دیگری برخوردار هستند؟ به هر تقدیر، بعنوان یافته های این پژوهش نیز باید اذعان داشت: هنر نگارگری ایران که دارای تمدن و فرهنگی شرقی و کهن سال است، در قیاس با تمدن و فرهنگ های اروپایی، ضمن داشتن تفاوت ها، دارای تشابهات بسیاری است که در این جستجو به آنها اشاره می گردد؛ مانند دوری جستن از خلأ، شخصیت پردازی، سایه روشن و حجم نمایی، حذف پرسپکتیو فضایی، شکستن تناسب، سود جستن از رنگ های غیرواقعی و در انتخاب موضوع، به کارگیری بناهای تاریخی و توجه نمودن به کارگران و زحمتکشان، به جای به تصویر کشیدن اشراف و پادشاهان. همچنین بعنوان نتیجه حاصل شده باید گفت: اثراتی که اقالیمِ گوناگون، با توجه به متغیر بودن دیدگاه های مذهبی، ُسنتی و ارزش های اجتماعی وقت به وجود می آورند؛ جملگی نکاتی هستند که در این مختصر به آنها پرداخته می شود. بدین ترتیب فضای تصویری ایجاد شده مخاطب را به کشف اختلافات و همسانی ها رهنمون می سازد و تغییر نژاد، تمدن و فرهنگ ها و چه بسا قومیت های متعدد نیز در شکل گیری نکات یادشده نقش پررنگی از خود به جا می گذارند. بدین علت اگر فرض شود که عوامل و عناصر شکل گرفته در «نگارگری» این مرز و بوم با «مینیاتورسازی» و «نقاشی» اروپاییان، ضمن داشتن تفاوت ها دارای شباهت های بسیاری است پس در این قیاس و واکاوی بخوبی می توان به عوامل تأثیرگذاری اشاره نمود که سبب به وجود آمدن تغایرات و تشابهات در آثارشان می گردند. روش تحقیق اتخاذشده: توصیفی، تطبیقی - تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات موردنیاز کتابخانه ای است. همچنین در این تحقیق از مآخذ و سرچشمه های اینترنتی معتبر نیز استفاده می شود.