تاریخ اندیشه اسلامی

رابطه سنت و تجدد از مباحثی است که پرداختن به آن تقریباً در همه حوزه های معرفتی انسان عصر جدید و نیز در شیوه مواجهه فرهنگ و تمدن غرب با فرهنگها و تمدنهای دیگر، گریزناپذیر است. در این مقاله، پس از تعریف اصطلاحات سنت، تجدد، پساتجدد و ویژگیهای انسان سنت گرا، تجددگرا و پساتجددگرا به این مهم پرداخته می شود که از نظر متفکر بزرگ، شهید مطهری، عدم تفکیک اجزای سنت و سرایت تقدسِ بخشی از آن به بخشهای دیگر، علت العلل چالش بین سنت و تجدد در فرهنگ و تمدن مغرب زمین بوده است. این چالش؛ حوالت تاریخی هر فرهنگ وتمدنی نیست. در عالم غرب حوادثی رخ داد که این نگرش به عالم و آدم، حاصل آن بود. راه برون رفت از این چالش نیز تفکیک اجزای مقدس و غیرمقدس سنت و توجه به ساحتهای مختلف وجودی انسان است. سنت، به مفهوم خاص آن (سنت حکمی)، بنیانی مرصوص برای هر فرهنگ و تمدنی است. همچنین، به این مهم پرداخته می شود که انسان پساتجددگرا، اگرچه بسیاری از مبانی فکری انسان متجدد را به نقد کشیده است، اما به دلیل غفلت از علل ایجاد بحرانهای فراروی انسان متجدد، به بیراهه رفته و با افتادن در دام شکاکیت و نسبی گرایی، از آرامش ناشی از علم حقیقی و بنیانهای استوار سنت محروم مانده است .

علی سامی النشار دانشمند مصری و از شخصیت های مهم اشاعرهٔ معاصر، منهج فکری مسلمانان را به قرآن و سنت برمی گرداند. از نظر او حقایق قرآن همهٔ نواحی اندیشهٔ اسلامی، اعم از تجربی و نظری را در برمی گیرد؛ به همین دلیل دانشمندان سده های نخست اسلامی دارای منهج فکری مستقل بودند و اندیشه های بیگانه به خصوص منطق و فلسفهٔ یونان را نپذیرفتند. هدف این تحقیق بررسی منهج فکری مسلمانان با روش توصیفی تحلیلی از منظر سامی النشار و چیستی منهج فکری مسلمانان از منظر او، مسئله تحقیق است. دیدگاه آرمان گرایانهٔ النشار نسبت به تاریخ اندیشهٔ اسلامی، به معنای قرائت سلفی گرایانه از آموزه ها و تاریخ اندیشهٔ اسلامی نیست. به باور ایشان پایه گذار منطق استقرایی دانشمندان مسلمان بودند که علوم تجربی در بستر آن شکل گرفته است؛ اما غربی ها با نقض اصول علمی، آن را به نام خود ثبت کرده اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سخنان النشار دربارهٔ پایه گذاری منهج فکری و منطق استقرایی به وسیلهٔ دانشمندان مسلمان و مخالفتشان با اندیشه و علوم بیگانه، به دور از واقع نبوده و منابع آن را تأیید می کند.