راه های بازرگانی

پهنای فلات وسیع ایران از دو جهت قابل توجه است: اول آن که دالان عبوری برای اقوام و ملل مختلف بوده است و دوم آن که این ناحیه همانطور که دارای نوسانات شدید آب و هوایی است، نوسانات بسیار تمایلات و قومیتها و زبان ها و نژادهای مختلف نیز دارد.ناحیه سیستان در جنوب شرقی فلات ایران دارای همین ویژگی ها بوده و به همراه بلوچستان و مکران جایگاه والایی را در ایران داشته است.در این مقاله سعی بر آن است تا با تکیه بر منابع تاریخی و جغرافیایی جایگاه این منطقه در قرون نخستین اسلامی از جنبه های اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد. پیشینه اقتصادی این منطقه درتحولات مختلف فرهنگی و سیاسی و اجتماعی موثر بوده که باعث برخاستن گروه های مختلف فکری و سیاسی شده است. در دوران پیش از اسلام، بازرگانان سیستان از طریق دو راه با اهمیت آبی و خشکی به مبادلات بازرگانی با شرق و غرب می پرداختند. در دوره اسلامی نیز این ارتباطات بازرگانی ادامه یافت. سیستان نیز در دوره اسلامی از جایگاه والایی برخوردار بود.

مناطق اطراف دریای خزر در طی تاریخ کم و بیش مورد استفادهٔ بازرگانانی بود که در پی تجارت با ساکنان این منطقه یا نواحی مجاور بودند. در دورهٔ مورد بررسی، شاهد گسترش تجارت در این مناطق، بخصوص نواحی جنوبی و غربی دریای خزر، هستیم. عبور راه های ارتباطی جنوب به شمال دریای خزر از نواحی مزبور باعث توجه بازرگانان به این مراکز و در نتیجه، رونق و توسعهٔ مبادلات تجاری از طریق دریای خزر و نواحی مجاور شد. ولایات مازندران، گیلان، آذربایجان، شروان و اران بیشترین کاربرد را در امر تجارت داشتند. تولیدات این نواحی، که شامل ابریشم، برنج، پوست، چهارپایان و ... می شد، به ولایات هم جوار و نیز بلاد اروپایی ارسال می شد. همچنین کالاهای تجاری از بلاد هم جوار و اروپا به این مناطق صادر و به فروش می رسید. با توجه به نقش مهم نواحی مزبور در روند مبادلات تجاری در دورهٔ مورد بررسی، در این پژوهش با شیوهٔ کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش مراکز اطراف دریای خزر در امر تجارت، کالاهای مبادلاتی و راه های تجاری، که از این نواحی می گذشتند، پرداخته خواهد شد. از جمله سؤالاتی که در این پژوهش به آن پاسخ داده خواهد شد، می توان به موارد زیر اشاره کرد: چه مناطقی در حوزهٔ دریای خزر در امر تجارت دورهٔ مورد بحث تاثیرگذار بودند؟ کالاهای تجاری و راه های بازرگانی، که از این ناحیه می گذشتند، چه بودند؟