مشارکت رفتاری

این مقاله به دنبال پاسخگویی به دو سؤال اساسی است: مشارکت شهروندان در امور شهری چه جایگاهی دارد؟ عوامل اجتماعی مؤثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت امور شهری کدامند؟ برای پاسخ به پرسش نخست، مشارکت شهروندی از جنبه ذهنی بررسی شده است. این بخش، تغییر در گرایشها، باورها و وجهه نظرهای مردم را مورد توجه قرار می­دهد و برای پاسخ به پرسش دوم، رفتار مشارکت، در حوزه­های فرهنگی- اجتماعی بررسی شده است. این مطالعه به روش پیمایشی انجام شده است و جمع­آوری اطلاعات در قالب پرسشنامه صورت گرفته است. جامعة آماری شامل ۱۳۳۵ نفر از شهروندان شهر تهران است که به روش نمونه­گیـری تصـادفی انتخاب شده­اند. نتایج نشان داد که مشارکت شهروندان در مدیریت امور شهری باید داوطلبانه و هدفمند صورت گیرد. برنامه­ریزان شهری نخست باید بر مشارکت ذهنی و تغییر در باورها و گرایشهای شهروندان تأکید نمایند. رفتار مشارکتی در برنامه­های شهری نیز باید در دو بخش انجام شود. در مرحلة اول باید شناخت عوامل اثرگذار در مشارکت شهروندی، مورد توجه قرار گیرد و در مرحلة دوم حفظ مشارکت در طرحها و برنامه­هایی است که اجرا شده است. جلب مشارکت زنان، جوانان و بازنشستگان و… و تعیین ساز و کارهای مشارکتی آنان در حوزه­های اجتماعی- فرهنگی می­تواند کارایی و بهره وری مدیریت شهری را افزایش دهد.

مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به دو سوال اساسی است. مشارکت شهروندی در طراحی الگوهای برنامه ریزی شهری چه جایگاهی دارد؟ نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای مشارکت شهروندان در طرح های برنامه ریزی شهری کدامند؟ برای پاسخ به پرسش نخست مشارکت شهروندی از جنبه ذهنی بررسی شده است. این بخش تغییر در گرایش ها، باورها و دیدگاه های مردم را مورد توجه قرار می دهد. برای پاسخ به پرسش دوم، رفتار مشارکت، ساز و کار و نحوه مشارکت در حوزه های فرهنگی –اجتماعی، مدیریتی، حقوقی و فضایی بررسی شده است. این مطالعه به روش تحقیق کیفی انجام شده است. جمع آوری اطلاعات در قالب پرسشنامه باز همراه با مصاحبه عمیق و با تکنیک تجزیه و تحلیل صورت گرفته است. بررسی نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای اجتماعی-فرهنگی، مدیریتی، قانونی و فضایی-کالبدی مشارکت شهروندان در طراحی، اجرا، حفاظت و نگهداری از طرح ها و برنامه های شهری از دلایل اساسی انتخاب این تکنیک است. جامعه آماری شامل 30 نفر از اساتید و صاحب نظران حوزه های برنامه ریزی شهری و مشارکت شهروندی است که از بین اساتید دانشگاه تهران و سازمان شهرداری شهر تهران در سال 1386 به روش نمونه گیری هدفمند و در دسترس انتخاب و بررسی شده است. نتایج نشان داد که طراحی الگوهای جامعه برنامه ریزی شهری در شهر تهران مستلزم مشارکت فعال شهروندان است. این مشارکت باید داوطلبانه و هدفمند صورت گیرد. برنامه ریزان شهری نخست باید بر مشارکت ذهنی و تغییر در باورها و گرایش های شهروندان تاکید نمایند. رفتار مشارکتی در برنامه های شهری نیز باید در دو بخش انجام شود. در طراحی و اجرای برنامه های شهری، باید مشارکت متخصصین و نخبگان در اولویت قرار گیرد. اما عمده مشکلات شهر تهران مربوط به حفاظت و نگهداری از طرح ها و برنامه های اجرا شده است. جلب مشارکت زنان، جوانان و بازنشستگان و علاقه مندان و تعیین سازوکارهای مشارکتی آنان در حوزه های اجتماعی، مدیریتی، قانونی و فضایی-کالبدی می تواند کارایی، اثر بخشی و بهره وری برنامه های مدیریت شهری را تقویت کند.