محمدحسین فضل الله

عموم مفسران از جمله علامه طباطبایی بر این باورند که آیه « اِقْتَربَتِ الساعَةُ وَ انْشَقَّ القَمَرُ [قمر:1] هنگام قیامت نزدیک شد و ماه شکافت» ناظر به معجزه شق القمر است که در زمان پیامبر خاتم (ص)تحقق یافته است. در مقابل، اندکی از مفسران از جمله سید محمدحسین فضل الله (صاحب تفسیر مِن وَحیِ القرآن) بر این باورند که این آیه به شکافته شدن ماه در قیامت اشاره دارد و روایاتی که تحقق آن در زمان پیامبر (ص)را مطرح کرده اند قابل اتکا نیستند. علامه طباطبایی در المیزان از نظریه مشهور دفاع کرده اما فضل الله آن را نقد کرده و دفاعیات صاحب المیزانرا ناکافی دانسته است. در این نوشتار با استناد به شواهد قرآنی و تاریخی نشان داده شده است که نظریه مشهور با اشکال هایی مواجه است و نظریه فضل الله و شماری از عالمان مسلمان که انشقاق قمر را از رویدادهای هنگام قیامت می دانند قوی تر است.

«سیاق» از مهم ترین عناصر دخیل در فهم مدلول آیات قرآنی است و توجه به آن در فهم دقیق تر آیات اثری انکارناپذیر دارد. «سیاق» در یک دسته بندی به درون متنی (مقالی) و برون متنی (حالی) تقسیم می شود. محمّدحسین فضل الله از هر دو نوع سیاق یادشده در تفسیر مِن وَحی القرآن به گستردگی بهره برده است. برخی از کارکردهای متنوّع سیاق در تفسیر وی عبارتند از: ارائه معنای متفاوت از کلمه، ترجیح یک قرائت از واژه بر دیگر قرائتها، تعیینِ مرجع ضمایر، رفع تناقض ظاهری میان آیات، تمییزِ تفسیر از «جَری»، ردّ معنای ظاهری و توجّه دادن به معنای عمیق و باطنی، تضعیف برخی از روایات سبب نزول و.... بر اساس یافته های این پژوهش، بیش از ده گونه تعامل متفاوت مفسّر در به کارگیری سیاقِ مقالی و حالی در تفسیرش به چشم می خورد. گفتنی است به رغم اهمّیت «سیاق» در دلالت یابی از آیات قرآن، گاه فضل الله آن را از دایره فهم مراد آیه خارج ساخته و با تمسّک به دیگر قرائنِ برون متنی به تفسیر آیه روی آورده است.