کامیار عبدالتاجدینی

کتاب راه بردهای یادگیری، اثر پل سیر (Pau Cyr, 1998)، یکی از شناخته شده ترین نوشته های فرانسوی زبان دربارة راه بردهای یادگیری در حوزة آموزش زبان دوم است، که این مقاله به نقد و بررسی آن می پردازد. نوشتة حاضر شامل سه بخش است: نقد کتاب شناسی اثر مذکور، معرفی چهارچوب نظری نقد، و نقد محتوای اثر. در این مقاله ابتدا کیفیت کتاب شناسی اثر را ارزیابی کردیم؛ در ادامه موضع گیری نظری خود را در بررسی دیدگاه های مطرح در اثر تبیین کردیم؛ سپس تلاش کردیم محتوای اثر را به ترتیب ارائة مطالب بررسی کنیم. به نظر می رسد مؤلف می خواهد جریان پژوهشی ای را معرفی کند که در اواسط دهة 1970 میلادی در حوزة آموزش زبان دوم پیرامون مفهوم «راه برد یادگیری زبان آموز خوب» شکل گرفت. نشان دادیم که مؤلف تلاش می کند بدون اتکا به نظریه های شناخته شده، پدیدة راه بردهای یادگیری و آموزش آن ها را تبیین کند. همین رویکرد سبب شده است که مطالب ارائه شده متناقض و ناقص باشند. مؤلف به ندرت و به شکلی نارسا، از یافته های حوزه های پژوهشی تأثیرگذار روان شناسی شناختی و فراگیری زبان کم تر بهره می گیرد. طرح مسئله های متعدد اغلب پاسخ قانع کننده ای در پی ندارد. دلیل این امر هم عمدتاً نقص ابزار مطالعة تجربی و نظریه محور نبودن اغلب پژوهش های مورد استناد است. به طور کلی محدود شدن اثر به بررسی و معرفی یک جریان پژوهشی و نپرداختن به بررسی های انجام شده در حوزه های دیگر زمینة درگیر کردن ذهن مخاطب را بسیار محدود می کند.

خوشه های دو همخوانی که ترکیبی از /R/ و همخوانی دیگر است؛ از جمله ویژگی های آوایی زبان فرانسه هستند. در فرایند یادگیری زبان فرانسه، زبان آموزان همواره در مراحل اولیه و گاهی تا سال ها بعد در تولید آوایی درست خوشه های دو همخوانی دچار مشکل هستند. با وجود اینکه در زبان مادری فراگیران فارسی زبان ساختار هجایی CC در جایگاه پایانی واژه وجود دارد؛ اما در آغازه حضور ندارد. در این پژوهش، با به کارگیری آواشناسی فیزیکی، ساختار فیزیکی خوشه های دو همخوانی [pR] و [tR] در چند واژه ، هدف بررسی شد . با فرض بر اینکه، زبان آموزان به ویژه در مراحل اولیه یادگیری در باز تولید خوشه دو همخوانی در آغازه نسبت به پایانه واژه های هدف، در زبان فرانسه دچار خطای آوایی می شوند. تولیدات آوایی 6 نفر از دانشجویان ترم اول کارشناسی زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه اصفهان، با در نظر گرفتن سازه اول، دوم و سوم و همچنین، میزان انرژی بسامد ها، مطالعه و خطایابی آوایی شدند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده، بیانگر این نکته است که میزان خطای زبان آموزان مورد مطالعه در باز تولید خوشه های همخوانی [pR] و [tR] در آغازه و پایانه با میزان نشان دار بودن خوشه های دو همخوانی، رابطه معنا داری دارد و خوشه دو همخوانی نشان دار در آغازه و پایانه واژه های هدف، خطای آوایی ایجاد می کند.

در این جستار رویکرد آموزشی آقای محمدتقی غیاثی در دو اثر روش نو در آموزش زبان فرانسه و فرانسۀ گام به گام با نگاهی تخصصی بررسی شده است. به همین منظور، نخست محتوا و شکل این آثار را بررسی و نکات قوت و ضعف و نمونه هایی از آن ها را ذکر کردیم. سپس با بررسی اظهارات مؤلف در مقدمۀ این آثار و مقایسۀ آن با اصول شیوه ها و رویکردهای آموزش زبان در دنیا نشان دادیم که رویکرد آقای غیاثی همان شیوۀ سنتی یا دستور ترجمه است. سرانجام در بخش پایانی، کیفیت محتوا و نحوۀ آموزش دستور، تلفظ، و واژگان را بررسی کردیم. در این بخش نشان دادیم که هر دو اثر از غنای واژگانی برخوردارند. هم چنین با ذکر نمونه های عینی نشان دادیم که محتوا با نیاز کوتاه مدت و بلند مدت زبان آموزان سازگار نیست، تلفظ در پاره ای از موارد به شکلی نادرست آموزش داده می شود و محتوای متون برگزیده در پاره ای موارد با موضوع دستوری هم خوانی ندارند.

اثر فرانسه عمومی (1370-1373) کتابی دانشگاهی در حوزه آموزش زبان فرانسه در ایران است و انتشار مجدد آن نشانه استقبال از آن است. جستار حاضر نقدی است بر اهداف اثر، نوع متون، محتوی آن از نظر تخصصی و غیرتخصصی بودن و نهایتاً رویکرد اثر در آموزش درک مطلب نوشتاری. در این تحقیق، ابتدا نشان د ادیم که تدوین کنند ه گان پروژه تدوین کتب دانشگاهی برای آموزش زبان های خارجی، اهداف شیوه ساختار-کلی-دیداری-شینداری را گرته برداری کرده اند اما رویکرد آموزشی اثر با رویکرد ساختار-کلی-دیداری-شنیداری مطابقت ندارد. در بخش دوم با تکیه بر الگوی تحلیل کوپ (1986) نشان دادیم که متون برگزیده توسط مولفان، به جزء یک متن، همگان فهم، اغلب اطلاعی و از نظر موقعیت ارتباطی بسیار کم تنوع هستند. در این بخش دیده شد که روند مد نظر کمیته تدوین، یعنی آسان به سخت و همگان فهم به نیمه تخصصی در اثر رعایت نشده است. در بخش سوم، بررسی مبتنی بر الگوی کلی موراند (1979) مشخص کرد که رویکرد آموزشی اثر برای درک مطلب نوشتاری مستقیم و پایین-بالا است. به طور کلی، عدم توجه مولفان به موقعیت های ارتباطی گوناگون، به حوزه های مفهومی گوناگون و بویژه به دست آوردهای شناختی هم عصر با اثر و حتی قدیمی تر از آن باعث روزآمد نبودن آن در سال انتشارش شده است.