حمیدرضا کریم زاده

فرسایش بادی به عنوان یکی از فرآیندهای مخرب خاک در مناطق خشک و نیمه خشک جهان، تهدیدی جدی برای پایداری منابع خاک به شمار می رود. این پژوهش با هدف تحلیل تأثیر ویژگی های فیزیکوشیمیایی خاک و پوشش سنگریزه سطحی بر شدت فرسایش بادی در واحدهای ژئومورفولوژیکی مختلف شرق اصفهان، انجام شد. در این مطالعه، ۲۷ نمونه خاک از ۹ واحد ژئومورفولوژیکی مختلف برداشت شد. ویژگی های فیزیکی (بافت خاک، درصد سنگریزه، جرم مخصوص ظاهری، رطوبت اشباع) و شیمیایی EC، pH، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، کربنات کلسیم نمونه ها تعیین گردید. آزمایش های شبیه سازی فرسایش بادی با استفاده از دستگاه تونل باد در سه سطح پوشش سنگریزه ای (شاهد، ۱۵٪ و ۳۰٪) و در سه سطح سرعت باد (حد آستانه، دو برابر و چهار برابر حد آستانه) انجام شد. داده ها با استفاده از تحلیل واریانس سه عاملی و رگرسیون چندمتغیره تحلیل گردیدند.نتایج نشان داد که افزایش درصد پوشش سنگریزه به طور معناداری شدت فرسایش بادی را در همه سطوح ژئومورفولوژیکی کاهش داد. در خاک های دارای درصد بالای رس و شوری بالا، میزان فرسایش بادی بیشتر بود. تحلیل رگرسیون چندمتغیره مشخص کرد که کلسیم، منیزیم و کربنات کلسیم بیشترین تأثیر مثبت را بر افزایش مقاومت خاک در برابر فرسایش داشتند. همچنین افزایش سرعت باد، موجب افزایش نمایی میزان هدررفت خاک شد، به ویژه در لندفرم های حساس نظیر پلایا و معادن. ترکیب ویژگی های فیزیکوشیمیایی مناسب و ایجاد پوشش سطحی سنگریزه ای می تواند به طور قابل توجهی شدت فرسایش بادی را کاهش دهد. یافته های این پژوهش ضرورت برنامه ریزی حفاظتی مبتنی بر ویژگی های منطقه ای خاک و سرعت باد در مدیریت اراضی بیابانی را تأکید می کند.

فرسایش خاک یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات زیست محیطی است که امروزه با آن مواجه هستیم. بهره برداری های روز افزون وعدم مدیریت صحیح انسان بر محیط طبیعی تأثیر زیادی بر تشدید روند تخریب خاک و فرسایش دارد. در این تحقیق با تحلیل پارامترهای مؤثر، وضعیت فرسایش و تولید رسوب در دشت کوهپایه - سگزی با مساحت 136 هزار هکتار با استفاده از مدل تجدید نظر شده ی جهانی فرسایش خاک ( RUSLE ) مورد مطالعة قرار گرفت. داده ها و ابزارهای به کار رفته در تحقیق شامل داده های ایستگاه های هواشناسی، اطلاعات 21 نمونه خاک، مدل رقومی ارتفاع (DEM )، تصویر ماهوار ه ای سنجنده OLI ، سیستم اطلاعات جغرافیایی ( GIS ) و سنجش از دور ( RS ) می باشد. با بررسی عوامل مؤثر در مدل RUSLE ، که شامل فاکتور فرسایندگی باران، فاکتور فرسایش پذیری خاک، فاکتور توپوگرافی، فاکتور پوشش گیاهی و فاکتور عملیات حفاظتی می باشد، میزان فرسایش منطقه مورد مطالعه برآوردشد. براساس نتایج به دست آمده میزان فرسایش سالانه خاک در کل منطقه مورد مطالعه صفر تا 95 تن در هکتار در سال برآورد شد. نتایج این تحقیق نشان داد فاکتور توپوگرافی با بالاترین مقدار ضریب تبیین ( 9/0= 2 R ) بیشترین تأثیر را در برآورد فرسایش سالانه خاک توسط مدل RUSLE داشته است. این تحقیق، مؤثر بودن فناوری های نوین سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور را برای تخمین کمّی مقادیر فرسایش خاک تأیید می کند.