جمشید جداری عیوضی

ژئوتوریسم از جمله مفاهیم جدید در ادبیات جغرافیایی و گردشگری است که بر تعیین مکان های ویژه ی گردشگری ازمنظر زمین شناسی و ژئومورفولوژی تأکید می کند. محوریت مطالعاتی در این شاخه ی علمی، تعیین مکان های ویژه ی گردشگری و ترکیب نمودن آن با مواریث فرهنگی، تاریخی و اکولوژیکی به منظور دست یابی به توسعه پایدار گردشگری است. در این میان طرح ایجاد ژئوپارکها از سوی سازمان یونسکو با هدف حفاظت از میراث های زمین شناختی، با برنامه های مدیریتی خاص خود از بعد علمی ارائه شد. بنابراین می توان چنین عنوان نمود که رویکرد توسعه پایدار و نظام گرا، یکی از ضرورت های مدیریت موثر در عصر حاضر برای توسعه صنعت گردشگری در سطح جهان است. در این راستا هدف اصلی تحقیق بررسی تاثیر توسعه ژئوتوریسم و ایجاد ژئوپارک بر شاخص های گردشگری پایدار بود. روش پژوهش همبستگی و همچنین روش نمونه گیری در این تحقیق از نوع روش نمونه گیری قضاوتی هدفنمند و تعداد نمونه مورد مطالعه شامل 66 نفر از کارشناسان ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در استان گیلان بودند. پس از جمع آوری داده ها به وسیله پرسشنامه های استاندارد، جهت ارزیابی روابط بین متغیرها از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی استفاده شد و به طور کلی کلیه تجزیه و تحلیل داده ها از طریق نرم افزارهای SPSS و PLS انجام شد. نتیجه فرضیه های تحقیق حاکی از تاثیر ژئوتوریسم و ژئوپارک بر شاخص های گردشگری پایدار در ابعاد مختلف )اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تکنولوژیکی و اکولوژیکی) داشت.

مخاطرات طبیعی به عنوان یکی از عوامل مهم پیش روی برنامه ریزان محیطی می باشد. این مخاطرات در مواردی تحت تاثیر عملکرد نادرست انسانی تشدید می شوند، که البته وقوع سیلاب نیز از این پدیده مستثنی نمی باشد. در این مقاله با توجه به عوامل مختلف موثر اقدام به تعیین مناطق پرمخاطره شده است. البته یکی از عواملی که منجر به بروز خطر سیلاب گردید توسعه مناطق روستایی در حاشیه رودخانه ها و بستر و حواشی دشتهای سیلابی می باشد. از این رو تهیه نقشه های پهنه بندی خطر سیلاب در زمینه مدیریت این خطر، می تواند بسیار اثر بخش بوده و مسولان امر را در راستای برنامه ریزی یاری نماید. در این مطالعه، روش کار استفاده از داده های آماری، تحلیل داده های مکانی و همچنین استفاده از تصاویرماهواره ای جهت تهیه نقشه شماره منحنی در مدل scs با تکنیک GIS می باشد که در مرحله بعد با بکارگیری معادلات روش scs ونقشه CN و لایه بارش، پهنه هایی که پتانسیل ایجاد رواناب مشابهی دارند؛ تعیین گردد. براساس نتایج حاصل از این مدل حدود 48 %استان در طبقه بدون رواناب و رواناب کم، 36 % رواناب متوسط و 16 % در کلاسهای رواناب زیاد و شدید قرار دارد. میزان شدت سیل خیزی در نیمه جنوبی استان متمرکز می باشد. در این بخش از مطالعه ابتدا نقشه های مربوط به عوامل فوق در محیط GIS تهیه و با استفاده از تحلیل های موجود، حرایم آنها و پهنه های خطر با شدتهای مختلف تعیین و نهایتا روستاهای آسیب پذیر موجود در منطقه از لحاظ شدت این مخاطرات اولویت بندی شده است. چنین مطالعاتی می تواند راهکارهای مناسبی را در راستای شناخت و بررسی اولویت های مخاطرات طبیعی و همچنین سکونتگاههای در معرض خطر را در اختیار مدیران و برنامه ریزان مسول در این زمینه قرار دهد.  

پارامترهای ژئومورفولوژیک از عوامل تعیین کننده و تاثیرگذار بر کیفیت منابع آب، بخصوص آب های سطحی، از قبیل رودخانه ها و دریاچه ها است.کیفیت فیزیکی و شیمیایی این آب ها می تواند متاثر از لیتولوژی سازندهای موجود در حوضه آبریز، جنس رسوبات حمل شده به رودخانه و عوامل اکولوژیک، نظیر فعالیت های انسانی، شامل فعالیت های کشاورزی، صنعتی و شهری باشد که تلفیق این موارد تحت عنوان اکو ژئومورفولوژی بررسی می گردد. در این تحقیق، تاثیر پارامترهای تاثیرگذار بر کیفیت شیمیایی آب رودخانه کر در بالا دست سد درودزن و دریاچه آن بررسی شده است. تنوع سازندهای زمین شناسی، از قبیل سازندهای آهکی و یا فرسایش پذیر در این حوضه و نقش روان آب ها در ایجاد و انتقال رسوبات مختلف به رودخانه کر، با توجه به توپوگرافی و شیب حوضه، کیفیت آب دریاچه را تحت تاثیر قرار داده است. همچنین، نقش توسعه، رشد جمعیت و افزایش فاضلآب های ناشی از فعالیت های کشاورزی، شهری و روستایی در کیفیت آب دریاچه نیز در این تحقیق بررسی شده است.

سیلاب های شدید مردادماه سال های 1380 و 1381 حوضه رودخانه مادرسو از نظر نوع جریان با سیلاب های عادی تفاوت های زیادی داشته است، به طوری که تغییرات عمده ای را در ریخت شناسی (مورفولوژی) حوضه ایجاد کرده است. این پژوهش با استفاده از روش های توصیفی ـ تحلیلی و ابزارهایی چون عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی منطقه و اندازه گیری های حاصل از برداشت های میدانی و عکس های زمینی به بررسی و تقسیم بندی انواع جریان های سیلابی وقوع یافته در رودخانه مادرسو (جنگل گلستان) پرداخته است. تجزیه و تحلیل در قالب روش حوضه ای و داده های ایستگاه هیدرومتری با استفاده از مدل های هیدرولوژیک و سرانجام تطبیق آنها با یافته های روی زمین انجام پذیرفته است. نتایج نشان می دهد که از تعداد 75 زیرحوضه واقع در حوضه های تنگراه و جنگل گلستان، قیزقلعه و دشت، حدود 42 زیرحوضه دچار جریان های سیلابی معمولی شده است، در حالی که 3 زیرحوضه با جریان های بسیار غلیظ و 30 زیرحوضه نیز با جریان های مواد مواجه بوده اند. مسئله مهمی که مورد تاکید قرار گرفته، این است که حجم جریان های بسیار غلیظ، جریان های مواد، جریان های چوبی و دبی های آنها، بسیار بزرگ تر از جریان های سیلابی معمولی است. بدیهی است که در برنامه ریزی های آتی برای طراحی هر سازه ای در مسیر رودخانه، باید این مسئله پیش بینی شود.

دشت اردبیل بعداز دوره ائوسن، توسط گسل ها ( نئور، هیر ، عنبران و... ) به صورت یک چاله فرو افتاده در آمده است و تشکیلات حساس به فرسایش دوران کواترنری روی آنها را پر کرده است. از اویل تا اوسط دوران الیگوسن نیز، ارتفاعات منطقه مرتفع گردیده و دوره بعدی فرسایش آغاز گردیده است. کوهزایی پاسادنین موجب گسل خوردگی، روراندگی ملایم و مرتفع شدن منطقه شده است. وجود کنگلومرا باسیمان سست و قطعات ولکانیکی جنوب اردبیل در پلیوکواترنر نشانه بارندگی های شدید در اوایل کواترنرمی باشد. نهشته های جدید کواترنر (هولوسن) توسط آبراهه های ارتفاعات به دشت اردبیل حمل شده اند و این عمل باز هم توسط آبراهه های منطقه انجام می گیرد. پادگانه های رودخانه ای، مخروط واریزه ها و... نشانه ناپایداری دامنه های غربی کوههای تالش و اثرات مورفولوژی آنها بردشت اردبیل باشد.

اکثر مطالعاتی که تاکنون در مورد تحولات اقلیمی در ایران شده است مربوط به یک قرن اخیر می باشد. این مطالعات نیز عمدتا توسط محققین خارجی به انجام رسیده است ولی اختلاف نظر در نتایج بدست آمده و نظریات مطرح شده بسیار است. شاخص ترین نظریات در این مورد متعلق به هانس بوبک(1955) می باشد. وی با توجّه به عامل ارتفاع و دما برای مناطق مختلف ایران 5 پهنه موفوکلیماتیک - مورفودینامیک در نظر گرفته و با توجه به وجود دوره های یخچالی و بین یخچالی در کواترنری برای این پهنه ها ، مرز بندی های مشخصی ارائه نموده است. محدوده مورد مطالعه در این پژوهش، دامنه های شمالی ارتفاعات کرکس در امتداد نیمرخی از بلندی های این رشته در جنوب کاشان تا حاشیه بندریگ در مشرق کاشان می باشد. این محدوده در پهنه های موفوکلیماتیکی دوره های سرد کواترنر، عمدتا تحت حاکمیّت شرایط بارانی بوده است. مسئله قابل طرح آن است که اشکال مورفولوژی موجود در منطقه تحت بررسی با ارقا م دمایی ارائه شده برای آن دوران که بین 4 تا 6 درجه سانتیگراد پیشنهاد شده است همخوانی ندارد. بنابر این برای تجزیه و تحلیل و بازسازی شرایط دمایی آخرین دوره یخچالی (وورم) از متوسط دمای روزانه ایستگاههای منطقه استفاده شده است. تکنیک کار تحقیق، مبنا قرار دادن ارتفاع کف سیرکهای یخچالی(3000 متر) در دامنه های کوههای کرکس برای میانگین دمای صفر درجه در دوره یخچالی و مقایسه آن با شرایط دمای کنونی در همان ارتفاع می باشد. نتایج نشان میدهند که دمای هوا در آخرین دوره یخچالی در این منطقه بین 10 تا 12 درجه سانتیگراد سرد تر از شرایط کنونی بوده است. اشکالی از جمله سیرکهای یخچالی، یخرفت ها و علائم گسترش زبانه های یخچالی تا ارتفاع 2000 متر و نظایر آن همگی از جمله مهمترین مواریث و شواهد تحولات اقلیمی این دوره در این منطقه به شمار می آیند.

در این مقاله به منظور کارهای کنترل سیلاب حوضه های آبریز در محدوده خی ررود  سردآبرود، دبی متوسط سیل با دوره های بازگشت معین با استفاده از روش تحلیل منطقه ای محاسبه و تحلیل شده است . برای این منظور، ابتدا آمار دبی حداکثر لحظه ای ایستگاه های آب سنجی منطقه، جمع آوری و پس از بررسی، رفع نواقص و خلاء آماری و تطویل آن، دوره آماری 29 ساله منتهی به سال 1378-1379 انتخاب شد . سپس آنالیز نقطه ای با توزی عهای آماری مختلف برای ایستگاه های منتخب انجام شد . پس از بررسی و مطالعه، تابع توزیع آماری لوگ پیرسون تیپ سه به عنوان مناسب ترین توزیع منطقه انتخاب گردید . سپس آزمون همگنی داده های دبی حداکثر ایستگاه ها به روش ران تست انجام شد و سطح حوضه ها اندازه گیری شد . در نهایت پس از برقراری رابطه معنی داری ( در سطح 5% ) بین دبی متوسط سیل و سطح حوضه ها، معادله خطی آ نها را نوشته و دبی متوسط سیلاب حوض هها و مناطق فاقد آماری با دوره های بازگشت مختلف آن ها محاسبه شد . نتایج محاسبات و بررسی ها نشان می دهد که از مجموع شش حوضه آبریز در محدوده مورد مطالعه، حوضه آبریز چالوس بالاترین متوسط سیلاب سالانه با دوره های بازگشت مختلف تولید می نماید سایر حوضه ها به ترتیب عبارتند سردآبرود، کورکورسر، ماشلک، خیره سر نیرنگ ( گردکل رود یا شیلرود).

دلتای سپیدرود بزرگترین دلتای ایرانی در ساحل جنوبی دریای خزرکه طی دو میلیون سال گذشته شکل گرفته، دارای تاریخ تکامل پیچیده‏ای است و به دلیل بسته بودن دریای خزر، روند دلتا سازی آن با دریا های آزاد تفاوت دارد. جابجایی مکرر دهانه نقش مؤثری در روند تکامل دلتا داشته، اما به تدریج میزان جابجایی کمترشده است. تاکنون در مورد نقش جریان های دریایی شرقی- غربی در انتقال رسوب، در خصوص انحراف دهانه سپیدرود اغراق شده و به نقش جابجایی دهانه‏ها در مرفولوژی دلتا توجه ای نشده است. افزایش سطح آب دریا به میزان کم به تنهایی نمی‏تواند مانع گسترش دلتا شود. شکل گیری زبانه های ماسه ای، جزایر سدی و تپه‏های زیر آبی در روند تکامل دلتای اهمیت بسزایی دارد. در این مقاله سعی شده با استفاده از منابع تاریخی، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، عکس های هوایی وتصاویر ماهواره ای لندست و در نهایت بررسی های میدانی، فرایند تکامل دلتای سپیدرود مورد بررسی قرار گیرد. واژگان کلیدی: ژئومرفولوژی، دلتا، سپیدرود، کواترنر، دریای خزر.

حوضه های آبخیز در ایران از نظر زمین شناسی ، ناهمواری ، اقلیم و سایر عوامل مؤثر در امر فرسایش بسیار متفاوت هستند ؛ بطوریکه ارزیابی فرسایش و اولویت بندی اراضی در روش استفاده از واحدهای هیدرولوژیکی را با مشکل مواجه می سازند . تحقیق حاضر ، شناخت ویژگی واحدهای ژئومرفولوژی را جهت ارزیابی میزان فرسایش و رسوب ضروری می داند ؛ بطوریکه بتوان از آن بعنوان مدل و پلان کار استفاده نمود. دراین روش ، ابتدا با استفاده از ملاکهای جنس سنگ و عوامل توپوگرافی یعنی ارتفاع ، شیب و جهت دامنه ها می توان واحدهای ژئومرفولوژی یک منطقه را تعیین نمود . سپس برای تخمین مقدار فرسایش در این واحدها و طبقه بندی اراضی بر اساس معیارهای کمّی ، با یک دید همه جانبه از کلیه عوامل مؤثر ، از روش پسیاک استفاده نمود . ارزیابی فرسایش با روش مذکور در واحدهای ژئوفرمولوژی ثابت می کند که فرضیات تحقیق درباره سرعت ، دقت عمل بیشتر ، تشخیص مهمترین عوامل فرسایش و بحرانی ترین نواحی از نظر تولید رسوب ، تعیین روابط و نحوه توزیع مکانی فرسایش و بحرانی ترین نواحی از نظر تولید رسوب ، تعیین روابط و نحوه توزیع مکانی فرسایش خاک در سطح منطقه صحیح می باشد .

در شمالشرق دریاچه ارومیه کویر نسبتا وسیعی وجود دارد که در اطراف آن بیابانی در حال تشکیل است و به تدریج به ضرر زمین های مزروعی مجاور توسعه می یابد. در حال حاضر به سبب زمین های قابل بهره برداری زیاد در مقیاس ناحیه، خطر آنچنان محسوس نیست و تاکنون اقدامی از طرف دولت در این زمینه صورت نگرفته است. اما اگر افزایش سریع جمعیت در مقیاس کشور و مسئله تغذیه آن در آینده مورد توجه قرار گیرد اهمیت موضوع و ارزش زمین هائی که در معرض خطر قرار دارد به خوبی روشن می گردد. این نوشته نتیجه پژوهشی است که در جهت شناخت ویژگی های مرفولوژیکی ناحیه مورد اشاره و بررسی امکان کنترل عوامل نامساعد طبیعی در آن صورت گرفته است.