مهدیه سادات مستقیمی

هدف: هدف این مقاله مروری بر اهم آسیب های موجود در حوزه مطالعات زن و خانواده و راهبردیابی برای رفع آنها از طریق توجه به تاثیر هندسه های بنیادین معرفتی بر این حوزه و رصد آخرین فرصت های معاصر مربوطه می باشد. روش: در این مقاله برای شناسایی نقاط ضعف و قوّت و فرصتها و تهدیدهای مربوط، از الگوی ماتریس (swot) استفاده شد. یافته ها: خالی بودن فضای مطالعاتی از تبیینهای معرفتی، به ویژه فلسفه معرفت دینی، یکی از مهم ترین نقاط ضعف و تهدیدهاست. نتیجه گیری: ظهور نظریات جدید معرفت شناسی در دهه های اخیر در جهان فلسفه که مستلزم افول و تردید در منزلت عقل غیر متّکی بر وحی و خدشه در روشهای استقرایی ناقص است، فرصت مناسبی را ایجاد کرده که می توان با اغتنام آن، به تبیین و تقویت فلسفه معرفت دینی در حوزه مورد نظر پرداخت، حل بسیاری از معضلات و پارادوکس های معرفت بشری را با مرجعیت بخشی به دین و معرفت دینی ممکن ساخت و با توجه به جستارهای معرفتی، به تحکیم مبانی و پارادایم ها و هسته های بنیادین تفکر در حوزه مطالعاتی زن و خانواده پرداخت.

مسأله دعا به درگاه خدا برای تغییر قضا و مسأله راضی بودن به قضا و قدر الهی از منظری ممکن است ناهمساز و متعارض تلقی شوند؛ زیرا دعا به درگاه خدا یا برای تغییر شرایط موجود و رفع دشواری و بلاست، یا برای رسیدن به شرایط مطلوب و مفقود است و این امر به ظاهر مستلزم نارضایتی از وضع موجود می باشد. بدین جهت دو دیدگاه رقیب در میان اهل معرفت شکل گرفته است. دیدگاه نخست که متعلق به «ابن عربی» می باشد، معتقد است تسلیم مطلق در برابر مقدرات الهی و عدم شکایت از بلیات به درگاه خدا، نوعی سوء ادب در آداب بندگی است و نزاع پنهان عبد با ربوبیت خدا را در خود نهفته دارد. در نقطه مقابل، نظریه رقیب دیگری مطرح شده که خودداری از طلب حاجات خاص و پرهیز از اصرار بر خواسته های خود را مقتضای تسلیم محض در برابر قضای الهی دانسته و آن را با اخلاق بندگی نیز سازگارتر می داند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با هدف معرفی نظریه جامع تر، مؤلفه ها و محورهای اصلی این دو نظریه را شناسایی و به تفکیک بیان نموده و هر یک از آنها را در سنجه آیات قرآنی ارزیابی نموده است. از یافته های بحث این است که توجه به مراتب و اقسام دعا می تواند در برخی وجوه میان این دو نظریه جمع نموده و رفع تعارض نماید. از دیگر ثمرات بحث این بوده که با تحلیل تطبیقی این دو نظریه، سعی نموده ارجحیت نظر ابن عربی از منظر اخلاق بندگی را با چند دلیل مدلل نماید.

سبک ادعیه انبیا در قرآن دارای تنوع بسیار است و بررسی آن می تواند از زوایای مختلفی دارای اهمیت و ضرورت ویژه باشد. خلأ پژوهشی در این سبک شناسی و با نگاه اخلاق بندگی براهمیت این پژوهش می افزاید. این مقاله با استقراء ادعیه قرآنی و بذل تاملات پژوهشی و با روش توصیفی تحلیلی، دعای پیامبران را در قالب تقسیمات ثنایی متعددی ارائه نموده و به مدل هایی از دعاهای به ظاهر متخالف برآمده از این ادعیه دست یافته و با تحلیل آنها و با تاکید بر آراء علامه جوادی آملی ضمن اصطیاد برخی از آداب اخلاقیات بندگی در صورت بندی گفتاری دعا به این نتیجه دست یافته است که مدل های به ظاهر متفاوت دعای انبیا با اخلاق بندگی و معنویت سازگارند و سر تفاوت ظاهری آنها در کلمات واستعدادهای وجودی انبیا و احوالات قلبی ایشان و نوع ارتباطات کلامی آنها با خداوند ریشه دارد.