فاطمه آدینه وند

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیده تحلیل گفتمان انتقادی یکی از روش های تحلیل کیفی است که به ما می آموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریت سازی، به حاشیه رانی و برجسته سازی ازجمله شیوه هایی هستند که سازندگان متن از آن ها بهره می برند تا گفتمان رقیب را به حاشیه برانند و گفتمان خودی را به جای آن برجسته کنند. ناصرخسرو یکی از کسانی است که از این روش به فراونی بهره برده است. وی عالمان دینی گفتمان رقیب را آماج غیریت سازی و به حاشیه رانی قرار داده و گفتمان خودی را که همان تشیع فاطمی است، برجسته کرده. روش طبقه بندی اطلاعات مقاله توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه وتحلیل آن، روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و روش تحلیل گفتمان اجتماعی- سیاسی لاکلائو و موفه است. پس از بررسی اشعار ناصرخسرو در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به این نتایج دست یافتیم: در سطح توصیف ناصرخسرو از روش های حذف گفتمان رقیب، طنز، تشخص زدایی، تقابل ضمیر، حسن تعبیر، حصر موصوف و اسطوره سازی بهره برده است. در سطح تفسیر می توان به درگیری های مذهبی و نیز نگرش منفی نسبت به اسماعیلیان اشاره کرد. در سطح تبیین با توجه به رسالت ناصرخسرو برای ترویج مذهب اسماعیلیه وی کوشیده است ریاکاری، جبرگرایی و دیگر ناهنجاری های جامه ی خویش را به حاشیه براند و دال های گفتمانی خودی مانند خردورزی، دانش گرایی و... را جایگزین آن ها کند.