گلناز احمدزاده

اخلاق غایت مداری، رویکردی است که ارزش گذاری افعال اخلاقی را براساس هدف و غایت نهایی انسان سامان می دهد. این نگاه، به ویژه در اندیشه متفکران اسلامی معاصر، جایگاه ویژه ای دارد؛ زیرا در بستر جهان بینی توحیدی و برمبنای نظام فلسفی و الهیاتی خاصی تبیین می شود. دراین راستا، استاد مصباح یزدی، باتکیه بر مبانی معرفت شناختی، هستی شناختی و انسان شناختی برگرفته از فلسفه اسلامی، نظریه ای منسجم و مبتنی بر غایت مداری در اخلاق ارائه کرده است که نه تنها بُعد نظری دارد، بلکه از منظر فرهنگی و اجتماعی نیز قابل تأمل است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و تبیین مبانی فلسفی غایت مداری اخلاقی در اندیشه استاد مصباح یزدی پرداخته و نشان می دهد که از منظر وی، توحید به عنوان بنیادی ترین اصل در نظام هستی، جایگاه محوری در فهم ارزش های اخلاقی دارد. وی غایت نهایی انسان را «قرب الهی»، می داند و معتقد است که تمامی بایدها و نبایدهای اخلاقی باید در پرتو این غایت معنا شوند. از نگاه ایشان، کمال حقیقی انسان، امری واقعی و عینی است که ازطریق افعال اختیاری و با رعایت الزامات اخلاقی به دست می آید و این الزامات برخاسته از روابط علّی میان افعال و نتایج آن ها در سیر کمالی انسان هستند. بدین ترتیب، مفاهیم اخلاقی صرفاً ابزارهایی برای هدایت انسان به سوی آن غایت حقیقی اند. براساس این مبانی، اخلاق نه امری قراردادی یا صرفاً روان شناختی، بلکه امری هستی شناختی و واقع گرایانه است که با حقیقت وجود انسان و مسیر تکامل او گره خورده است. این نگرش، پیامدهای قابل توجهی در حوزه فرهنگ و اجتماع دارد؛ ازجمله تقویت بنیادهای اخلاقی در رفتارهای جمعی، ارتقاء مسئولیت پذیری فردی، و معنا یافتن اخلاق در بستر حیات دینی. درنتیجه، استاد مصباح باتأکیدبر تعیین صحیح غایت، یعنی «قرب الهی»، چارچوبی عقلانی، منسجم و متناسب با جهان بینی اسلامی برای اخلاق ارائه می کند که می تواند پاسخ گوی نیازهای فردی و اجتماعی انسان معاصر باشد.