سلمان مرادی

بیان مسئله: یکی از پیش شرط های تکوین فضاهای عمومی به ویژه حق انسانی هر فرد در جهت برخورداری از فرصت های ارائه شده است که با عنوان نظریه حق به شهر شناخته می شود. حضور زنان در فضاهای عمومی شهر نیز از این مقوله مستثنا نیست، بلکه بازتعریف خلق زندگی بهتر و پاسخ به نیازهای انسانی می باشد. هدف: هدف پژوهش حاضر تحلیل شهر دوستدار زنان در بوستان ولایت با رویکرد نظریه حق به شهر است. روش: روش پژوهش حاضر توسعه ای با روشی آمیخته (کمی-کیفی) است که با استفاده از پرسش نامه ای محقق ساخته و مصاحبه ساختاریافته با خبرگان و متخصصان حیطه امور شهری انجام شده است. در راستای سنجش روایی پرسشنامه ها از روش روایی سازه استفاده شده است. در این روش با استفاده از نرم افزار لیزرل، تحلیل عاملی تأییدی متغیرها مورداندازه گیری قرارگرفته است. یافته ها : نتایج حاصل از پژوهش که ابتدا استخراج شاخص های پژوهش از طریق مطالعه پژوهش های کار شده با استفاده از تحلیل محتوا و تائید از طرف کارشناسان و خبرگان سازمانی بود و سپس نتایج در قالب پرسش نامه به صورت کمی مطرح شد و با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول و دوم متغیر شهر دوستدار زنان ضرایب معناداری عدد (96/1) را به دست داد که نتایج فوق نشان دهنده تائید روایی سازه پرسشنامه شهر دوستدار زنان است. نتیجه گیری: با توجه به آماره های مورداستفاده برای نیکویی برازش از قبیل CFI، NFI، IFI، RFI و ... بزرگ تر از 9/0 بود که می توان این گونه استنباط کرد که مدل تحقیق از برازش مناسبی برخوردار است. ازآنجایی که RMSEA برابر با 069/0 می باشد و این مقدار، کوچک تر از 1/0 است نشان می دهد که گویه های پرسشنامه به خوبی، قابلیت سنجش شهر دوستدار زنان را با رویکرد حق به شهر را دارند. نگاهی کل گرایانه و بازنگری در الگوی طراحی شهرهای سنتی، بسترسازی برای مشارکت زنان در فضاهای عمومی شهر،  به عنوان راهکاری مهم قلمداد می شود.

مسکن هوشمند به عنوان یکی از مفاهیم نوین در حوزه ساخت وساز شهری، با هدف افزایش بهره وری انرژی، ارتقای آسایش ساکنین و بهبود امنیت سکونتگاهی توسعه یافته است. با این حال، گسترش این فناوری با موانع متعددی همراه است .این پژوهش، با بهره گیری از روش تحلیل کیفی و استفاده از نرم افزار MAXQDA،به بررسی چالش های موجود و ارائه راهکارهای پیشنهادی برای رفع این موانع پرداخته است یافته های تحقیق نشان می دهند که هم افزایی میان بخش های دولتی، خصوصی و دانشگاهی می تواند نقشی کلیدی در رفع موانع توسعه مسکن هوشمند ایفا کند. این مطالعه بر ضرورت تدوین سیاست های حمایتی، تقویت زیرساخت های ارتباطی و فناوری، و ترویج فرهنگ سازی در میان شهروندان تأکید دارد. به کارگیری این راهکارها می تواند مسیر توسعه پایدار مسکن هوشمند را هموار ساخته و تأثیرات مثبتی بر بهره وری انرژی، امنیت و آسایش ساکنین داشته باشد. در نهایت، اتخاذ راهکارهای مناسب می تواند به تسریع روند پذیرش این فناوری نوین و بهره گیری از مزایای آن منجر شود.

در اغلب نوشتگان موجود در مورد هویت، به نقش تاثیرگذار مکان در شکل گیری هویت اشاره و بر اهمیت آن تأکید شده است. در مقابل، پرداختن به موضوع هویت مکان نیز موضوع برخی از تحقیقات در حوزه مطالعات و برنامه ریزی محیطی بوده است. مقاله حاضر ابتدا به بررسی و تحلیل پیشینه تحقیق در دو بعد 1) پیشینه نظریات و 2) پیشینه روش شناسی تحقیق در هویت مکان پرداخته و کمبودهای پیشینه روش شناسی تحقیق در هویت مکان را مشخص کرده است. در بخش پیشینه نظریات، این نظریات به دو دسته عمده شامل نظریات متقدم و نظریات متاخر در مورد تعریف هویت مکان تقسیم شده است. حرکت از تعاریف متقدم به تعاریف متأخر در دهه های اخیر حاصل توجه به ابعاد و مولفه های متعدد و غیرکالبدی تشکیل دهنده هویت مکان، بویژه ابعاد مرتبط با اقتصاد سیاسی و نیروهای اجتماعی مکان است. در ادامه با بهره گیری از روش تحقیق اکتشافی و استقرایی، پس از بررسی ادبیات موجود در مورد هویت مکان، چارچوب مفهومی (محتوایی) و چارچوب رویه ای (فرآیندی) شکل گیری هویت مکان تبیین شده است. در بخش دوم مقاله، بر پایه بررسی ادبیات موجود در مورد روش شناسی تحقیق، از میان روش شناسی های موجود در رویکرد کیفی، روش شناسی مطالعه گفتمان و روش تحقیق روایتی به عنوان زیر مجموعه آن، به عنوان اجزاء تحقیق در هویت مکان معرفی شده است. در ادامه به تبیین روش تحقیق روایتی پرداخته شده و به قابلیت های این روش در بررسی هویت مکان اشاره شده است که از آن جمله می توان به قابلیت بررسی فرآیند زمانی شکل گیری معانی، بررسی معانی مورد مناقشه بین نیروهای مختلف اجتماعی و سیاسی، برداشت و جمع آوری فراگیر اطلاعات و داده ها و تحلیل کل نگر و سیستماتیک یافته ها و داده های جمع آوری شده اشاره کرد. در بخش سوم مقاله، به طور خلاصه به شیوه های بکارگیری روش تحقیق روایتی در بررسی هویت مکان پرداخته شده و به چارچوب کلی تحلیل یافته بر اساس روش تحلیل گفتمان پرداخته شده است.

در حال حاضر، یکی از روندهای اصلی توسعه مسکونی در بخش های وسیعی از شهرها و جوامع، توسعه اجتماعات دروازه دار است. اجتماعات دروازه دار با انواع و اندازه های مختلفی ساخته می شوند که دلایل شکل گیری آن ها از کشوری به کشور دیگر، از شهری به شهر دیگر و از یک اجتماع دروازه دار به دیگری متغیر است؛ اما آنچه بین همه این اجتماعات دروازه دار به نظر می رسد مشترک باشد، تأثیرات سوء آن ها بر شکل معمول زندگی شهری، فضاهای عمومی، یکپارچگی اجتماعی و فرهنگی و حکمروایی محلی و منطقه ای است. پژوهش حاضر به طورکلی به دو بخش قابل تقسیم است؛ بخش اول این نوشته به بررسی مبانی نظری با روش تحقیق اکتشافی و با استفاده از ابزار مطالعه کتابخانه ای و بررسی مقالات علمی معتبر بین المللی انجام شده و بخش دوم به بررسی دلایل شکل گیری اجتماعات مسکونی دروازه دار شهری در شهر یزد با کمک گرفتن از ابزار پرسشنامه نیمه ساختاریافته و مصاحبه نیمه عمیق با ساکنان 80 واحد مسکونی در اجتماعات دروازه دار شهر یزد مورد پرداخته شده است. بر اساس یافته های این پژوهش در مورد توسعه های مسکونی دروازه دار در شهر یزد می توان گفت غالب ساکنان، این اجتماعات را به عنوان سبک زندگی طولانی مدت در مقایسه با توسعه مسکونی معمول در سطح شهر ترجیح نمی دهند و عامل اصلی تأثیرگذار بر این افراد برای انتخاب این اجتماعات غالباً انگیزه های اقتصادی و استفاده از وام های خرید مسکن اعطایی از طرف بانک ها و تأمین مسکن ارزان قیمت در این پروژه ها است.

مفهوم هویت مکان در نیمه دوم قرن بیستم در ادبیات طراحی و برنامه ریزی شهری مورد توجه قرار گرفت. اما مسئله مهم آن است که تعد اد محدود ی از نوشته های موجود، چارچوبی برای بررسی کاربرد ی این مفهوم در اختیار قرار می د هند. هدف مقاله حاضر ارائه چارچوب تحقیقی- تحلیلی با رویکرد ی کاربرد ی در مورد این مفهوم بود ه که در سه بخش کلی تدوین شد ه است. در بخش اول، تلاش شد ه تعریفی از هویت مکان، فرآیند شکل گیری و عناصر شکل د هند ه آن ارائه شود. در بخش دوم، طرح تحقیق در هویت مکان بر اساس روش شناسی مطالعه گفتمان، روش تحقیق روایتی و چارچوب تحلیلی بر اساس روش تحلیل گفتمان برای به کارگیری در ارزیابی هویت مکان تبیین شد ه است و شهر جد ید فولادشهر به عنوان نمونه مورد مطالعه و با هدف آزمون چارچوب تحقیقی-تحلیلی پیش گفته انتخاب شد ه است. در بخش سوم، د اد ه های جمع آوری شد ه در مورد هویت فولادشهر در دو سطح 1) تحلیل اولیه و 2) تحلیل یکپارچه بررسی و نتایج به دست آمد ه ارائه شد ه اند. یافته های این تحقیق نشان می د هد که عناصر مختلف هویت مکان در فولادشهر به لحاظ وضعیت در دو دسته کلی قرار می گیرند: 1) عناصر د ارای ظرفیت مثبت و قابل تبد یل به عناصر برجسته هویت مکان و 2) عناصر د ارای بحران. عناصر د ارای بحران خود د ارای گونه بند ی شامل عناصر د ارای بحران هم جهتی منفی، بحران د اخلی و بحران خارجی هستند.   کلیدواژه ها: هویت مکان، ارزیابی هویت، تحقیق روایتی. if";mso-ascii-font-family:"B Yagut"; mso-hansi-font-family:Calibri;mso-hansi-theme-font:minor-latin;mso-bidi-font-family: "B Yagut"'> هی فضای کالبد ی منطقه و تأمین نیازهای مسکونی و خدماتی ساکنان، فرصت های شغلی را افزایش د هد، در توسعه این منطقه مؤثر خواهد بود.      

گرایش به حرفه دانش طراحی شهری با هدف ارتقای کیفیت محیط های شهری باعث شده است که سطح وسیعی از نوشته ها در زمینه های مختلف و در ابعاد محتوایی و رویه ای این رشته ارائه گردند. در زمان حاضر، کمبود مشهود در حوزه حرفه ای طراحی شهری، در ابعاد رویه ای و به ویژه در زمینه ارائه روش های کاربردی در مراحل تجزیه و تحلیل فرم شهر و ارائه پیشنهادهای طراحی شهری از قبیل ارائه الگوی بافت های جدید و کدهای هدایت و کنترل فرم بافت ملموس است. در مقاله حاضر، پس از معرفی مفهوم ریخت شناسی شهری به عنوان زمینه ای ویژه در مطالعات فرم شهر، عناصر ریخت شهر از دیدگاه محققان مختلف بررسی می گردد و پس از آن، روش ریخت-گونه بندی به عنوان یکی از روش های کارآمد در طراحی شهری در مقیاس میانی، یعنی بخشی از بافت های شهری، تبیین می شود و کاربرد آن در مرحله تجزیه و تحلیل فرم بافت، ارائه پیشنهادهای طراحی شهری شامل تدوین راهنمای طراحی شهری، ارائه الگوی توسعه بافت های جدید و تهیه کدهای توسعه تبیین می گردد. در بخش جمع بندی مقاله حاضر، معیارها و نیز اجزا و عناصر، محصول و کاربرد روش ریخت-گونه بندی در سه مقیاس کلان و میانی و خرد ارائه می شود و در پایان نیز بافت محله فرحزاد تهران به عنوان نمونه، مورد تجزیه و تحلیل ریخت گونه شناسی قرار می گیرد.    

در دو دهه اخیر، توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی(TOD) به عنوان راهبردی برای تسکین پراکنده رویی موجود، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در مقاله حاضر، پس از بررسی نوشتگان موجود، مفهوم شهرِ منطقه ای و الگوهای رابطه حمل و نقل عمومی و فرم شهری، توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی به عنوان “راهبردی در چارچوب الگوی شهر انطباقی که با ایجاد تغییراتی در فرم و ساختار عملکردی شهر و منطقه از طریق ایجاد مراکز TOD، به افزایش کارایی شهر، حفظ منابع طبیعی و ایجاد کنترل در رشد شهری و منطقه ای کمک میکند”، تعریف شده است. پس از تبیین و بررسی این تعریف، برای تعیین نقاط مناسب جهت تبدیل به مراکز TOD، دو شرط از تعریف ارائه شده استخراج شد: 1) قابلیت بکارگیری در الگوی شهر انطباقی 2) پتانسیل لازم برای ایفای نقش در تغییر یا تعدیل هدفمند ساختار عملکردی شهر و منطقه. بر مبنای این دو شرط و با توجه به ویژگی شهرهای ایران، دو معیار: 1) سطح توسعه یافتگی و 2) موقعیت شهری، به عنوان معیارهای تشخیص ایستگاه های قابل تبدیل به مراکز TOD معرفی گشته و در همین چارچوب، ایستگاه های خط 1 مترو شیراز در ارتباط با فرم شهر مورد تحلیل قرار گرفتند.