فرناز غازی

پژوهش حاضر در نظر دارد به ارائه چهارچوب راهبردی، جهت ارزیابی ظرفیت تاب آوری کالبدی بپردازد. به همین منظور از ترکیب روش کیفی و کمی برای پیشبرد اهداف پژوهش استفاده شده است، به طوری که در بخش کیفی، به شناسایی شاخص ها با بهره گیری از مرور ادبیات پرداخته شده است و در بخش کمی نیز دسته بندی شاخص ها بر اساس اهمیت آن ها با استفاده از معادلات تفسیری ساختاری انجام شد و سپس، وزن نسبی هر یک از شاخص ها از طریق فرایند تحلیل شبکه تعیین شد. یافته های پژوهش، سیزده شاخص کلیدی را در سه گروه به ترتیب اولویت دسته بندی می نماید؛ به طوری که شاخص های «نسبت نزدیک ترین همسایه (Ĉ1)»، «میزان مستقیم بودن مسیر پیاده (Ĉ3)»، «نسبت استحکام غالب اسکلت ساختمان های موجود در هر بلوک (Ĉ4)»، «نسبت میانگین مساحت بلوک به طول بلوک (Ĉ5)» در گروه اولویت اول، شاخص «نسبت نوع خاک (در عمق 30-40 سانتی متری) به اندازه پاکت حجمی بلوک (Ĉ12)»در گروه اولویت دوم و بقیه شاخص ها در گروه اولویت سوم قرار می گیرند. بر اساس چهارچوب به دست آمده، دو محله بازار و هرندی در منطقه دوازده شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت. نتایج کلی نشان می دهد که 93/85 درصد بافت محله بازار و 36/79 درصد محله هرندی، با در نظر گرفتن زلزله 6 مرکالی، در شرایط با تاب آوری بسیارکم قرار دارند. نهایتاً، سیاست های پیشنهادی براساس شاخص هایی با بیشترین وزن نسبی ارائه شد که می تواند به تصمیم گیرندگان شهری بینشی شفاف تر در جهت آمادگی در مدیریت بحران ارائه دهد.

اجزای کالبدی شهر به عنوان ستون فقرات سیستم های شهری، نقش بسزایی در جذب شوک های اولیه ناشی از سوانح ایفا می نمایند. لذا ارتقا ظرفیت کالبد شهر در مقابله با خطرات در جهت حفظ عملکرد اجزا ضروری به نظر می رسد. در همین خصوص این پژوهش در نظر دارد، به تبیین مؤلفه ها و شاخص های تاب آوری کالبدی با استفاده از مرور سیستماتیک ادبیات در 5 مرحله تعریف، جست و جو، انتخاب، تحلیل و تلفیق و هم گرایی بپردازد. به طوری که در گام اول با تعریف مفاهیم تاب آوری واژگان  کلیدی استخراج شد و در گام دوم به جست و جوی منابع مرتبط با پژوهش در پایگاه داد ه های برون مرزی و درون مرزی در ماه های سپتامبر تا فوریه سال 2023 پرداخته شد. جست و جوی اولیه به شناسایی 315 منبع منتهی شد. از این میان 53 منبع با موضوع پژوهش همخوانی داشت که در گام سوم، 41 منبع برای تحلیل نهایی در بازه زمانی سال های 2008-2023 انتخاب شد. در گام چهارم نیز تحلیل یافته ها انجام گرفت به طوری که سه مؤلفه هندسه شبکه با 39 شاخص، هندسه جداره با 33 شاخص و سازند زمین با 3 شاخص شناسایی شد. در نهایت نتایج تلفیق و هم گرایی در گام پنجم نشان می دهد که هر کدام از مولفه های ذکر شده به ترتیب 52درصد، 44درصد و 4درصد از مجموع کل شاخص ها را در برمی گیرد.