کیانا اقتباسی

مدیریت، حفاظت و اشاعه فرهنگی آثار کشف شده مدفون در زیر زمین و خرابه های رها شده محوطه های تاریخی به جامانده از ابنیه معماری و شهری مناطق مسکونی ، آئینی-مذهبی یا حکومتی پیشینیان به لحاظ سندیت رسمی زندگی نیاکان از اهمیتی ویژه برخوردار است و به همین جهت راهکار احیا و بازآفرینی محوطه های باستانی با تشکیل سایت موزه ها در محل با هدف ارائه اطلاعات به عموم مردم، مستند سازی و کاوش های باستان شناختی در اقصی نقاط جهان در حال اجرا می باشد. چنین رویکردی سایت را در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی ، هویتی ، کالبدی ، کارکردی ، زیست محیطی و به ویژه توسعه گردشگری و مدیریتی ارتقاء می بخشد و به حیاتی تازه می رساند. در این بین با توجه به لزوم حفاظت تمام و کمال بقایای باستانی، نحوه مداخله و طراحی کالبدی - فضایی سایت موزه ها امری حساس و نیازمند بررسی همه جانبه خواهد بود. بدین جهت مقاله حاضر بر مبنای روش مبتنی بر نمونه (CBR) ساختار کالبدی - فضایی ده نمونه موردی از سایت موزه های مطرح جهان را با هدف بهره گیری از تجارب پیشین، گونه شناسی می کند و پس از ارائه نتایج اولیه به صورت الگو های ترسیمی بر اساس پنج شاخص اصلی موثر در شکل گیری چنین ابنیه ای شامل ساختار سقف خارجی ، ساختار سقف داخلی ، نمای خارجی ، حجم بنا و مسیر گردش درونی ، راهکار های کلی طراحی سایت موزه ها مبتنی بر سه عامل مقیاس و گستره سایت ، اقلیم و میزان پیشرفت ساختار شهری منطقه با معیار زمان ساخت را بیان می دارد.

زمینه و هدف: مسئله حفاظت از آثار تاریخی معماری و اشاعه درک ارزش های فرهنگی-هویتی آن، همواره در جوامع بشری مطرح بوده؛ اما امروزه تنها نگهداری چنین ابنیه ای از تخریب و آسیب های محیطی کارآمد و مقبول به حساب نمی آید و لازم است ابنیه تاریخی احیا و بازآفرینی شده تا به حیات موثر و مداوم شهری در پیوند با اجتماع بازگردند. در این راستا، پژوهش حاضر ساختمان اندرونی و بیرونی هسته اولیه مجموعه سعدآباد تهران و حیاط میانی این دو ساختمان را به عنوان محدوده ای حاوی پتانسیل های گردشگری فراوان که تا کنون بخشی از آن بدون کاربرد رها شده است؛ بر مبنای هویت تاریخی یکپارچه این مجموعه، هدف مطالعه قرار داده است. بدین جهت، به دلیل ریز مقیاس بودن فضاهای داخلی هر دو ساختمان و همچنین عدم وجود اتصال فضایی مستقیم بین آن ها با هدف جبران انقطاع دسترسی مستقیم از یک ساختمان به دیگری در یک فضای رابط، دو استراتژی طراحی بخش الحاقی توسعه میان افزا و توسعه زیرزمینی را بر اساس لزوم جلب رضایت و حمایت مخاطبان فضا و مشارکت دهی آنان در تصمیم گیری های مرتبط با رویکرد احیا و بازآفرینی ابنیه تاریخی، از جامعه آماری 100 نفره گردشگران تصادفی مجموعه، الویت سنجی می نماید.روش شناسی: سنجش مذکور از طریق پرسشنامه ساختاریافته انجام میگردد و نتیجه نهایی را توسط نرم افزار آماری SPSS به همراه نمودارهای میله ای همسو با اطلاعات میدانی کسب شده، در قالب اطلاعات کیفی ارائه خواهد کرد. روش پژوهش این مقاله پیمایشی و میدانی بر مبنای اطلاعات کمی-کیفی می باشد و با در نظر داشتن نیاز کاربران، تاریخچه و ساختار معماری محدوده سایت، امکانات و کاربری بخش های گوناگون مجموعه سعدآباد ویژگی های جغرافیایی، به سه پرسش اساسی در زمینه کاربری مناسب سایت مورد مطالعه، ویژگی های هویتی، نظام حرکتی و ارتباطی، کالبد و مولفه های اجتماعی-فرهنگی مجموعه گردشگری مد نظر و استراتژی طراحی مناسب سایت، پاسخ می دهد.یافته ها و نتایج: بر مبنای بیشترین احساس نیاز بازدیدکنندگان از مجموعه سعدآباد به فضای استراحت سرپوشیده در کنار وابستگی هویت سعدآباد به تاریخ خاندان سلطنتی پهلوی و صلاح دید گردشگران به اختصاص کاربری موزه هنرهای دیجیتال با مضمون زندگینامه اعضای خاندان سلطنتی پهلوی و کارگاه آموزشی تاریخ پهلوی برای گروه های سنی متفاوت، محدوده مورد مطالعه می تواند هر سه این  کاربری ها را پذیرا شود.