سید یوسف محفوظی موسوی

در حوزه تفسیر نگاری معاصر، تفسیر اجتماعی یکی از مهم ترین دستاوردهای این عرصه است. نگاه جامع گرایانه، ساده نویسی و تاکید بر هدایت گری قرآن، عقل گرایی در تفسیر و عدم پیروی کردن از شیوه تفسیری سلف از شاخص های اصلی این رویکرد جدید تفسیری است.. کتاب «التفسیر لکتاب الله المنیر» آیت الله محمد کرمی ، از تفاسیر اجتماعی به شمار می آید. ایشان که از مفسرین خطه خوزستان است با توجه به شرایط روز، روش تفسیر اجتماعی را برگزیده است و سعی کرده شاخص های تفسیر اجتماعی را رعایت کند. این مقاله که به روش کتابخانه ای تدوین گردیده است، نخست به شاخص های تفسیر اجتماعی اشاره نموده، سپس به بررسی شاخص های اجتماعی تفسیر شیخ کرمی می پردازد. در ادامه پس از بررسی روش تفسیری ایشان، رویکرد تفسیری این مفسر را مورد نقد قرار می گیرد. در پایان به این نتیجه می رسیم که ایشان از روش تفسیر اجتماعی در برخی آیات پیروی ننموده و تفسیر خود را بر اساس شاخص های تفسیر اجتماعی تدوین نکرده است. در واقع آیت الله کرمی برخی آیاتی که مباحث گسترده اجتماعی دارند به آنها وارد نشده و در حد اشاره ای کوتاه گذر کرده است

اسلام دینی متن محور است و یکی از اسرار ماندگاری و جاودانگی آن نیز حدیث محوری آن است. در حقیقت، یکی از اصلی ترین مبانی فقه الحدیثی، اعتقاد به حجیت سنت معصومین در تفسیر قرآن است. اساساً آن دسته از روایات تفسیری حجت هستند که از معصومعلیهم السلام صادر شده باشد .به همین دلیل، روایات منبعی مهم و کلیدی در منظومه فکری به شمار می آیند که رجوع دائم به آنها از یک سو در فهم کلیات و جزئیات آموزه های دینی و از سوی دیگر، کمک شایانی به تربیت اخلاقی و معنوی فرد می کند. لذا باتوجه به اینکه، حدیث در طول تاریخ دچار آسیب هایی جدی همچون وضع شده است و پیشوایان دین از دیرباز به مقابله با آن برخاسته اند. بنابراین اهمیت این مسأله تا آنجایی بود که، اهل بیت عصمت علیهم السلام و پیشاپیش آنها پیامبرصلی الله علیه و آله بیش و پیش از همه این خطر را دریافته و در جهت مقابله آن و در حقیقت نقل، فهم و نقد حدیث و شناخت سره از ناسره، با راهنمایی های خود و ارائه راهکارهایی، چون تشویق نگارش حدیث، فهم و درک صحیح حدیث، نقل درست و آثار آن، تکذیب و تصدیق حدیث(عواقب نقل نادرست)، جرح و تعدیل راویان حدیث و هشدار نسبت به ظهور و وجود احادیث جعلی اقدام کرده اند .همچنین، این پژوهش از لحاظ نوع تحقیق، با روش کتابخانه ای و جمع بندی و تجزیه و واکاوی انجام شده است.

در جای جای احادیث و اخبار، اشاراتی یافت می شود که بر فارسی دانی و فارسی گویی ائمّه اطهار دلالت دارد گاه یکی از این بزرگان، سخنی پارسی شنیده و اظهار بی اطلاعی نکرده است، دیگری به زبان فارسی به مردی ایرانی پاسخ گفته (هر چند که گفتار وی نقل نشده)، بر زبان امامی دیگر، عبارات فارسی جاری گردیده که عین آنها را راویان ثبت کرده اند، و خلاصه گاه عبارات، مصطلحات و یا کلمات فارسی در درون حدیثی وارد گردیده. نگارنده کوشیده است در درجة نخست، همة این اشارات را گردآوری و مأخذشناسی کند و و آنگاه به نقد و بیان صحّت و سقم روایت بپردازد. هر چند که نقد روایات، موضوع اصلی مقاله نیست و در جای دیگر به آن خواهیم پرداخت.