هومن غلامپور ارباستان

 امتداد مسئولیت تولید کننده، سیاستی محیط زیستی است که در آن مسئولیت تولیدکننده برای هر محصول از مرحله تولید تا پایان چرخه عمر گسترش می یابد. در ایران هرچند قوانین و مقررات متعددی طی سالیان اخیر تصویب شده اما موانع و چالش های متعددی در مسیر اجرای صحیح امتداد مسئولیت تولیدکننده وجود دارد؛ عوارض یکسان برای همه اقلام مشمول، ایجاد عوارض صرفاً روی کالاهای قابل بازیافت، نبود شفافیت در نحوه هزینه کرد وجوه دریافتی، تصویب و تغییر مکرر قوانین و مقررات از جمله چالش های اجرایی سازی امتداد مسئولیت تولیدکننده در کشور است. این پژوهش ضمن بررسی ذی نفعان این حوزه و بررسی تجربیات جهانی با نگاه به وضعیت موجود کشور راهکارهایی را در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت پیشنهاد داده است. در کوتاه مدت اصلاح ساختار حکمرانی مدیریت پسماند در کشور، اصلاح ماده (۴) قانون مدیریت پسماندها و نسخ همه قوانین مشابه قبلی و تدوین ضوابط و دستورالعمل های شفاف تخصیص تسهیلات توسط صندوق ملی محیط زیست پیشنهاد شده است. در میان مدت با ایجاد و استقرار شرکت های مجری امتداد مسئولیت تولیدکننده در کشور فرایند اجرایی تسهیل می شود. در بلند مدت نیز با افزایش مشارکت عمومی شهروندان، انجام مطالعات پژوهشی با هدف آسیب شناسی و رفع نواقص موجود، ارزش گذاری زیست محیطی کالاها و گسترده تر کردن اقلام تحت پوشش، اجرای صحیح امتداد مسئولیت تولیدکنندگان میسر خواهد شد.

سنجش آگاهی و شناخت ترجیحات عمومی گام نخست در پایش و آسیب شناسی برنامه های آموزشی اجراشده و همچنین طراحی محتوای جدید آموزشی در جهت ارتقای سطح دانش و رفع نواقص موجود است. در این راستا این مطالعه با طراحی و سنجش پایایی و روایی پرسشنامه، نسبت به ارزیابی سطح آگاهی و نظرسنجی در خصوص ترجیحات عمومی در زمینه مدیریت پسماندهای خطرناک خانگی در شهر تهران اقدام گردید. نتایج به دست آمده نشان می دهد که بیش از نیمی از 971 شهروند تهرانی شرکت کننده در این پژوهش، از خطرناک بودن 6 دسته از پسماندهای خطرناک خانگی اطلاع درستی ندارد. همچنین کمتر از 5 درصد پاسخ دهندگان از سرانه تولید و سهم بخش خطرناک خانگی از جریان پسماند مسکونی آگاه هستند. بااین وجود، اطلاع شهروندان در زمینه نحوه مدیریت و همچنین آثار سوء مدیریت نادرست پسماندهای خطرناک خانگی، در حد قابل قبولی ارزیابی گردیده است. در نظرسنجی صورت گرفته از شهروندان روش جمع آوری توسط اپلیکیشن ها به عنوان روش برتر انتخابی برای جمع آوری و فضای مجازی، به عنوان پراستفاده ترین منبع برای دریافت محتوای آموزشی در خصوص پسماندهای خطرناک خانگی تعیین گردید. نتایج به دست آمده نشانگر آن است که 8/67 درصد از شهروندان حاضر به پرداخت اضافه بها به منظور مدیریت بهینه بخش خطرناک خانگی بوده و 9/92 درصد از آن ها خواستار وضع جریمه برای متخلفین مدیریت اصولی این دسته از پسماندها هستند. جمع بندی نتایج پژوهش حاضر از نقصان آگاهی عمومی در خصوص شناخت کمیت و کیفیت بخش خطرناک خانگی حکایت داشته که می توان این کمبود را با تولید محتوای آموزشی و ارائه آن در فضای مجازی مرتفع ساخت.