علیرضا جعفری آزاد

مقدمه: نظام مراقبت بیماری های واگیر شامل جمع آوری، تحلیل و تفسیر داده های مرتبط با بیماری های واگیر، به منظور برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی سیاست ها و مداخلات بهداشت عمومی است. این نظام در ایران با نقاط ضعف و چالش هایی مواجه است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل استراتژیک و شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای مرتبط با نظام مراقبت بیماری های واگیر ایران در زمان بحران ها و ارائه راهکارهایی برای تقویت آن انجام شده است. روش ها: این پژوهش با روش مرور حیطه ای انجام شد. مطالعات فارسی و انگلیسی مرتبط با نظام مراقبت بیماری های واگیر ایران در بازه زمانی سال 1380 تا 1401 خورشیدی و 2000 تا 2022 میلادی با کلیدواژه های مناسب جست وجو شد. در نهایت، تعداد 41 مطالعه انتخاب و با کمک نرم افزار MAXQDA و روش تحلیل چارچوبی تحلیل شدند. یافته ها: نقاط قوت و ضعف، فرصت ها، تهدیدها و راهکارهای تقویت نظام مراقبت بیماری های واگیر ایران شناسایی شده و در پنج گروه بیماری های اولویت دار برای مراقبت، ساختار نظام مراقبت، وظایف اصلی نظام مراقبت، وظایف پشتیبان نظام مراقبت و کیفیت نظام مراقبت قرار گرفتند. مهم ترین نقاط قوت نظام مراقبت کشور، بازبینی دوره ای فهرست بیماری های مشمول گزارش فوری، حذف و ریشه کنی بسیاری از بیماری های واگیر، استقرار سریع در شرایط بحرانی و کارایی بسیار بود. انگیزه کم کارکنان، ناکارآمدی نظام گزارش دهی در بیمارستان ها، و همکاری نامطلوب بین بخشی در اولویت بندی بیماری ها از مهم ترین نقاط ضعف بودند. راه اندازی سامانه های ثبت اطلاعات بهداشتی، وجود تجهیزات پیشرفته تشخیصی در کشور و افزایش آگاهی عمومی درخصوص بیماری های واگیر از مهم ترین فرصت ها؛ و گستردگی سرزمینی، پراکندگی جمعیت، بروز همه گیری های بیماری های واگیر در کشورهای همسایه، و حضور مهاجران در کشور از مهم ترین تهدیدها برای نظام مراقبت بیماری ها بودند. برای تقویت نظام مراقبت بیماری های واگیر راهکارهایی مانند تقویت نقش تولیتی مرکز مدیریت بیماری های واگیر، ادغام نظام مراقبت بیماری ها با برنامه پزشکی خانواده، یکپارچه سازی بخش های گوناگون نظام مراقبت، انتشار منظم نتایج و ایجاد سیستم بازخورد دوطرفه مؤثر معرفی شد. نتیجه گیری: ساختارها، فرایندها و وظایف اصلی و پشتیبان نظام مراقبت بیماری های واگیر ایران باید به گونه ای تقویت شود که موجب بهبود کیفیت خدمات و پاسخگویی مناسب در زمان بحران ها شود. تحلیل وضعیت نظام مراقبت می تواند شواهد مناسبی در اختیار سیاستگذاران نظام سلامت به منظور اتخاذ مداخلات اصلاحی قرار دهد.