آناهید دشتی

رده شناسی به دنبال دسته بندی زبان های جهان و یافتن روابط موجود میان آنها به لحاظ ساختارهای دستوری و ارائه اهمیت های رده شناختی آنها است. رده شناسی کاربردهای گوناگونی در زبان شناسی امروز دارد. مطالعه ساختاری زبان های مختلف ازجمله زبان های باستانی، می تواند به تکمیل کردن طبقه بندی زبان ها کمک نماید. این مقاله به تحلیل رده شناختی فرگردهای دوم، سوم و ششم وندیداد اوستا اختصاص دارد. مطالعه بر آن بوده است با تحلیل نحوی داده ها، جایگاه این زبان را در رده های فعل پایانی قوی یا فعل میانی قوی با نگاه رده شناختی معین سازد. آوانویسی متن اوستایی به شیوه بارتلمه بوده و داده های مورد مطالعه از نسخه گلدنر، انتخاب شده است. حجم جامعه مورد بررسی در پژوهش، شامل 15 درصد از حجم کل وندیداد است. پس از تفکیک بندها، آرایش انواع جمله و سازه های نحوی، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. در بخش بررسی جمله ها، نقش های اصلی عناصر جمله تعیین شد. در بخش تحلیل سازه ها نیز بر اساس آرایش هسته گروه و وابسته های آن طبق مولفه های 24گانه ترتیب واژه درایر صورت گرفت. نتایج حاکی است که این زبان در مقایسه با زبان های منطقه اروپا-آسیا دارای 13 مولفه از مولفه های زبان های فعل پایان قوی(فعل پس از مفعول) و برخوردار از 15 مولفه از مولفه های زبان های فعل میانی قوی (فعل پیش از مفعول) می باشد. همچنین این زبان در مقایسه با زبان های جهان، 13 مولفه از مولفه های فعل پایانی قوی و 16 مولفه از مولفه های فعل میانی قوی را داراست. بنابراین زبان اوستایی وندیداد در مقایسه با زبان های منطقه خود(اروپا- آسیا) و زبان های جهان، به زبان های فعل میانی قوی گرایش دارد.

زایایی صرفی، موضوعی بنیادی در واژه سازی اشتقاقی است که در سنجش و تحلیل، ابعاد پیچیده خود را به نمایش می گذارد. توجه به تفاوتِ بین سنجش زایایی گذشته، میزانِ استفاده کاربران و زایایی کنونی، موضوع در خور توجهی است. در بیشتر سنجش های زایایی صرفی، شمارش ساده واژه های موجود (بالفعل) در فرهنگ های لغت و پیکره هایِ زبانی، انجام می شود. در صورتی که سنجش زایایی با تعیین بسامدِ واژه های دیگری همچون واژه های ممکن (بالقوه)، نوواژه ها و تک بسامدی ها نیز سر و کار دارد. زایایی، هر چند با شمارش این بسامدها، مرتبط است اما شمارشِ صِرف با مفهوم زایایی صَرفی، برابر نیست. در این مقاله، گروه بندیِ نوینی از همه سنجش های کمّی زایایی صرفی، بر مبنای مفاهیم آمار و احتمالات ارائه گردید که در چهار مدل کلی؛ تعیین نسبت، تعیین بسامد، تعیین نوواژه ها و تعیین تک بسامدی ها (برآورد احتمال)، گنجانده شد. سپس زایایی صرفی50 پسونداشتقاقی غیر فعلی زبان فارسی بر اساس «پیکره وابستگی» ارزیابی شده و رتبه بندی پسوندها در پیوستار احتمالی زایایی، تحلیل شد. این پیکره دارای469643 واژه است. یافته ها نشان می دهد، در این پیکره مطابق با چارچوبِ سنجشِ زایایی جهانی (Bauer, 2004) و (Baayen, 2009)، سه پسوند«-ی» و «- َن و -اِ »، با مقادیر (1. 0)، (1. 0) و (47. 0)، بالاترین احتمال زایایی را دارند. 25 پسوند دارای پایین ترین احتمال (001. 0) زایایی اند. 22 پسوند دیگر با احتمالی بین (01. 0) و (007. 0)، در میانه پیوستار قرار گرفتند. استفاده از زایایی جهانی به دلیل محاسبه سهم ِ عددی مجموعِ تک بسامدی های پیکره در تغییرِ احتمالِ زایایی، دارای پایایی اند. بدیهی است یافته های این پژوهش فقط در «پیکره وابستگی» دارای روایی است. برای تحلیل دقیق تر پیوستار احتمالی زایایی پسوندها، به بررسی های مبتنی بر پیکره های بزرگ تر نیازمندیم.