فرهاد قاسمی

معمای امنیت و پایداری آن، کشورها را متوجه رژیم های امنیتی کرده است، اما سیستم بین الملل، دارای ویژگی هایی است که این ویژگی ها تأثیری مستقیم بر شکل گیری، کارآمدی یا ناکارآمدی چنین رژیم های امنیتی خواهد داشت. در این میان، چرخه سیستمی قدرت، یکی از مهم ترین ویژگی های سیستم جهانی و منطقه ای است که تأثیری مستقیم بر موضوع یادشده دارد. گفتنی است که انواع چرخه های قدرت، سبب شکل گیری محیط های استراتژیک متفاوتی خواهند شد. این محیط ها، می توانند عامل تسهیل کننده یا مانع چنین رژیم هایی باشند. در این میان، سیستم منطقه ای خاورمیانه نیز از چنین موضوعی مستثنی نیست. به همین علت این پرسش اساسی مطرح می شود که چرخه یادشده در سطح جهانی ومنطقه ای وتلاقی آنها با یکدیگر چه تأثیری بر شکل گیری، کارآمدی یا ناکارآمدی رژیم منطقه ای کنترل تسلیحات وخلع سلاح، به عنوان یکی از گونه های رژیم امنیتی خواهد داشت؟ به همین منظور، این پژوهش، ضمن توجه به چرخه قدرت به بررسی پیامدهای آن در خصوص رژیم کنترل تسلیحات و خلع سلاح در منطقه می پردازد و بر این باور است که به دلیل اینکه محیط خاورمیانه، با نوعی بی ثباتی استراتژیک روبه رو است، زمینه های شکل گیری چنین رژیمی مهیا نیست.

سیستم کنترل نظم منطقه ای متاثر از تغییر ساختار و تغییر الگوی نظم بین الملل دگرگون شده است. در این میان یکی از پویش های کنترل نظم شبکه ایران، نوپدیدگی در قالب فرسایش ساختار تک قطبی سیستم جهانی و ظهور کانون های نوین قدرت در قالب پیکربندی های چندگانه است. بر همین اساس این پرسش اصلی مطرح می گردد که سازه چندپیکره نظم های منطقه ای چه تاثیری بر الگوهای کنترل نظم قدرت های منطقه ای در شبکه منطقه ایران دارد؟ دراین مقاله استدلال می شود که سازه چندپیکره ،الگوهای کنترل نظم منطقه ای را از قطبیت محوری به سمت کانون محوری سوق می دهد بر این اساس کنترل نظم در شبکه منطقه ای ایران در ابعاد سازه ها، دینامیک ها، چرخه ها، رفتارهای بازیگران و راهبرد کنترل متحول شده است و کنترل نظم شبکه منطقه ای ایران بر مبنای راهبرد انطباقی_شاخه ای شبکه های چندپیکره متداخل تنظیم می شود. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش ابداکتیو در گام نخست نوپدیدگی در عناصر گوناگون نظم در قالب سازه، چرخه های قدرت، پویایی ها و مدل های کنترل را بررسی می کند سپس چارچوب نظری مناسب برای واقعیات نوپدید در قالب شبکه های پیچیده ارائه می گردد و با استفاده از آن کنترل نظم در شبکه منطقه ای ایران تبیین می شود. در نهایت راهبردکنترلی شاخه ای-انطباقی مبتنی بر مفهوم کانونیت و متناسب با محیط منطقه ای ایران به عنوان دستاورد پژوهش تبیین می گردد.

تحول جنگ ها و شکل گیری گونه ای جدید از آن با عنوان جنگ های شبکه ای و نحوه بازدارندگی در برابر آن، تبدیل به دغدغه ای اساسی در میان کشورها شده است، اما ادبیات روابط بین الملل نسبت به این وضعیت پاسخگو نبوده یا پاسخ مناسبی ارائه نداده است. پرسش این است که بازدارندگی در برابر جنگ های شبکه ای چگونه خواهد بود؟ در پاسخ به پرسش اصلی، فرضیه مقاله این که بازدارندگی شبکه ای با تمرکز بر معادله قدرت متمرکز  تهدید، با عنوان بازدارندگی شبکه ای تمرکزگرا، ابزاری کارآمد در برابر جنگ های شبکه ای محسوب می شود. برای بررسی این فرضیه از روش ابداکشن در قالب نظریه پیچیدگی آشوب بهره گرفته می شود. در این پژوهش، رفتار سیستم بین الملل در قالب سیستم های انطباقی پیچیده باز گفت می شود و با توجه به تغییر شکل نظم به نظم شاخه ای و دگرگونی های ایجاد شده به تبع آن، بازدارندگی شبکه ای تمرکزگرا به عنوان نمونه ای نوآورانه از موج ششم بازدارندگی مدل سازی می شود و کارآمدی آن در وضعیت کنونی جمهوری اسلامی ایران در شبکه منطقه ای غرب آسیا مورد بررسی قرار می گیرد.

منطقه گرایی به عنوان یکی از الزامات سیاست خارجی کشورها از گذشته خود را بر کشورها تحمیل نموده است؛ اما الگوهای آن پیوند مستقیمی با تحولات سیستم بین الملل داشته به گونه ای که در وضعیت پیچیدگی، خود را در قالب منطقه گرایی شبکه ای و آشیانه ای نمایان ساخته است. تداخل بلوک های منطقه ای ایران، روسیه و چین به ایجاد شبکه منطقه ای آشیانه ای منجر شده است که خوشه های شبکه ای هرکدام از آن ها بخشی از این شبکه را شکل می دهند. هرچند ادبیات روابط بین الملل به توصیف ابعادی از منطقه گرایی این سه کشور پرداخته اند اما بایستی از سطح توصیف به علل و پیامدهای این نوع منطقه گرایی بر سیاست خارجی این سه کشور حرکت نمود و آن اینکه منطقه گرایی آشیانه ای و پیامدهای آن بر سیاست خارجی آن ها به ویژه در حوزه مدیریت و کنترل این شبکه چیست؟ پاسخ به این پرسش را بایستی در تداخل مرزی، ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر جست وجو نمود و از سویی تأثیرگذاری بر پویش قدرت و حرکت به سمت بازدارندگی هیبریدی جمعی ازجمله پیامدهای اصلی آن به شمار می آید. به این سبب مقاله از ادبیات موجود در این حوزه فاصله گرفته و منطقه گرایی آشیانه ای و پویش های نظم در روابط بین الملل و کنترل آن را از زاویه ای نوین یعنی شبکه آشیانه ای مورد بررسی قرار می دهد.