علی اصغر احمدی نبی

ورود اسلام به آسیای مرکزی را می توان یکی از مهم ترین حادثه تاریخی این سرزمین دانست. با آنکه دین اسلام از نیمه دوم قرن اول هجری به این سرزمین راه یافت، ولی رواج آن مدت ها به طول انجامید. بنا بر مسنتدات تاریخی پس از آنکه اسلام وارد منطقه آسیای مرکزی گردید بتدریج مورد پذیرش مردم و تمامی بخش های جامعه قرار گرفت ودیری نپایید که اسلام تحولاتی شگرف را در زمینه های مختلف برای مردم ماوراءالنهر به ارمغان آورد در سایه تعالیم روح افزای اسلام پس از ساخت مساجد ومراکز فرهنگی شخصیت های برجسته ای درماوراءالنهر پرورش یافتند وهمین مسله موجب شد تا در مدتی کوتاه مردم منطقه به چنان مرتبه ای از رشد و ترقی دست یافتند، که به یکی از بزرگ ترین مراکز علمی و فرهنگی عالم اسلام مبدل شدند. همچنین ورود اعراب مسلمان به منطقه ماوراءالنهر تحولات جدیدی در زمینه اجتماعی بوجود آورد بطوری که بااسکان اعراب و امتزاج قبایل عرب با بومیان بافت اجتماعی جامعه نیز بکلی دگرگون شد. در واقع ورود اسلام به آسیای مرکزی پیامدهای مختلفی در پی داشت که این پژوهش در پی شناسایی و بررسی آنها می باشد. محقق قصد دارد به این پرسش پاسخ دهد که، پیامدهای مذهبی واجتماعی ورود اسلام به آسیای مرکزی تا پایان دولت بنی امیه چه بوده است؟ در پاسخ باید گفت، ورود اسلام به آسیای مرکزی تحولات قابل ملاحظه ای در زمینه مذهبی و اجتماعی در منطقه بوجود آورد.

از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، اقدامات انجام گرفته تا این زمان در فرارود چیزی بیش از یکی دو حمله کوتاه مدت توسط عبیدالله بن زیاد و سعید بن عثمان نبود که البته برخی پژوهشگران در آن هم تردیدهای جدی دارند. قتیبه بن مسلم در مدت ده سال حکومت، خود، بین سال های 86 تا 96 ه . با لشکرکشی های پردامنه و مداوم خود، ماورالنهر را به قلمرو مسلمین الحاق نمود. او در این سال ها توانست ابتدا شهرهای بیکند، بخارا و سپس سمرقند و ناحیه خوارزم را با نیروی خستگی ناپذیر خویش نفتح نمود و به منتهی الیه این سرزمین یعنی ساحل سیحون و نواحی چاچ و فرغانه پای بگذارد. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش قتیبه در فتح آسیای مرکزی توسط مسلمان می باشد. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر اسناد و مدارک اصلی انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که قتیبه نقش پررنگی در فتح آسیای مرکزی داشت که می شود گفت نقش قتیبه در فتح آسیای مرکزی از آن جهت است که قتیبه دارای راهبرد نظامی چندجانبه با ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بود که در یک دهه با تکیه بر سیاست مدبرانه حجاج و قدرت نظامی خود شرایط را برای سلطه اعراب مسلمان و تثبیت حاکمیت اسلامی در آسیای مرکزی فراهم آورد.