نعمت الله علیمحمدی

اصولاً نماد شکل گیری و تثبیت یک حاکمیت سیاسی، ضرب سکه است. حکمرانان شیعی آل بویه، ازجمله حکومت های محلی و منطقه ای گستره جغرافیایی ایران بودند که بعد از تشکیل یک حاکمیت سیاسی به سال 322 ه .ق.، و به تقلید از حکومت های پیشین، مطابق عرف معمول بعد از شکل گیری و ثبات حاکمیت سیاسی سکه هایی را ضرب کردند. به نظر می رسد خاندان آل بویه در روزهای آغازین حکومت برای اعتباربخشی و مشروعیت حاکمیت سیاسی خود برخی از نمادهای خاندان عباسی و قبل آن را در سکه های خود به کار گرفته اند که با گذر زمان و ورود این حاکمیت سیاسی شیعی به دوره میانی و پایانی، تمامی نمادهای حکومت های محلی و منطقه ای دیگر از رو و پشت سکه ها حذف شده و به جای آن نمادهایی که نشانگر بینش و تفکر شیعی است، جانشین آن گردید و به تدریج باگذشت زمان این نمادها به مرحله ای از پختگی و کمال هدایت شدند. یک از موضوعات مهم این دوره از تاریخ آل بویه، چرایی ماهیت استفاده حاکمان آل بویه از نمادهای شیعی و دوری جستن از نمادهای سایر حکومت های محلی و منطقه ای است. استفاده از شاخص شیعی که نشانگر مرام و اندیشه حاکمان سیاسی آل بویه است، خود از موضوعات بسیار مهمی است که پژوهش حاضر را بر آن داشته است تا ضمن پویش و واکاوی در منابع و مصادر تاریخی و تحقیقات و پژوهش های جدید، دلایل و انگیزه ها و بسترهای موجود این تغییروتحول را در سکه های آل بویه تبیین نماید و ماهیت استفاده از این نمادها و چرایی عدم استفاده نماد دیگر و هم چنین رشد و تعالی آن ها را از سال 322 تا 454 ه .ق.، یک دوره 123 ساله را با این پرسش، شاخص های ضرب سکه های فرمانروایان شیعی آل بویه در ایران چیست؟ و چگونگی اقتباسات، ابتکارات و افتراقات آن در قبال سایر مسکوکات را به چالش بکشد. بررسی های اولیه نشان می دهند که خاندان حکومت گر آل بویه همانند سایر خاندان های حکومت گر عصر خود، نخست برای مشروعیت بخشی به نظام تازه تأسیس مجبور بوده اند که از نمادهای بنی عباسی و قبل آن در ضرب سکه هایشان به کار گیرند و باگذشت زمان و تثبیت حاکمیت سیاسی درصدد برآمدند تا نمادهای شیعی و ایرانی را برروی سکه های خود درج نمایند و حاکمیت خود را با ضرب سکه های دینار (طلا) و درهم (نقره) به رخ همگان بکشند.

طرح مسئله: مُهرها از جمله اشیا باارزشی هستند که سابقه بسیار طولانی دارند. بنابر شواهد باستان شناسی قدمت این شیئی به هزاره ششم قبل از میلاد باز می گردد. اهمیت مسئله: چنانکه اسناد و مدارک شهادت می دهند، این شیئی در طول ادوار تاریخی تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است، به طوری که طرح ها، شکل ها، رنگ ها و کتیبه های آن بنا بر شرایط زمانی دشت خوش تغییر شده اند و هر یک از تعلیقات آن مفاهیم پیچیده و اطلاعات ارزشمندی را در خود کتمان کرده اند که واکاوای آنها می تواند بسیاری از ابهامات موجود در متون تاریخی را تبیین نماید. اهمیت موضوع(دغدغه مقاله): هدف اصلی این تحقیق، پویش و کاوش نشانه ها و علایم موجود در مُهر ساسانی موزه پاریس است که برخی از محققان با بررسی ابعادی از آن به اشتباه این مهر ساسانی را به قباد اول ساسانی منسوب می سازند که با توجه به شواهد و مدارک، این مهر نمی تواند به او تعلق داشته باشد، بلکه از ظواهر امر چنین بر می آید مُهر موجود موزه پاریس از آن کسی دیگری است. رویکرد پژوهش: برای این منظور مقاله حاضر درصدد است تا با رویکرد تطبیقی و مقایسه ای و تلفیق داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی و همچنین با استناد به شواهد سکه شناسی با دیدی جامع نسبت به شناسایی هرچه بهتر این اثر تاریخی بپردازد؛ پرسش تحقیق : و با این پرسش؛ مُهر پیداشده مربوط به کدام دوره تاریخی است؟ در صورت مشخص شدن دوره تاریخی آن، نشانه های و تعلقات آن دوره تاریخی چیست؟ نقوش کاربردی آن نمادی چه چیزی است؟ سبک هنری و نقوش آن از کجا تأثیر پذیرفته و چه اطلاعاتی را در خود دارد؟ کارکرد، نوع رنگ، شکل و کتیبه آن چه مفاهمی را بیان می کند؟ روش پژوهش و استنتاج: مبنای تحقیق بر روش تحلیلی و توصیفی است و نگارندگان قصد دارند تا با استفاده از جمع آوری و تحلیل اطلاعات و مشخص کردن تاریخ ، تلفیق داده های باستان شناسی، سکه شناسی و شواهد تاریخی در جهت اثبات این موضوع اینکه مُهر موجود در موزه پاریس متعلق به پیروز ساسانی، شواهد و قراین مستدل را ارائه دهند؛ چرا که داده های باستان شناسی و سکه شناسی و همچنین اسناد تاریخی نشان می دهند که تمامی علایم و نشانه های روی مُهر با سکه های به جا مانده از پیروز مطابقت دارد. شاید برخی از نشانه ها و علایم موجود با سایر شاهان ساسانی تطبیق نماید، ولی در برخی از جهات با سایر آثار به دست آمده از شاهان ساسانی چون خسروانوشیروان، قباد اول، هرمزد چهارم و خسروپرویز تفاوت اساسی دارد و از این رو می توان حدس زد که مهر متلعق به هیچ یک از شاهان مورد اشاره نیست و به شواهد و نمادهای سکه پیروز ساسانی نزدیکتر است.

سکه و روند ضرب آن به عنوان یکی از شاخص های تمدنی به حساب می آید که در ادوار مختلف دچار تغییر و تحول می شوند. شدت ضعف و قوت حکومت ها در روند آنها تأثیری به سزای داشته، به طوری که در یک زمان در نهایت زیبایی، کیفیت ظاهر می شوند و در مقطع دیگر افول می کنند. کاوش و پویش در سکه ها و بررسی نشانه ها و علایم موجود در آن،  ابعاد مختلفی چون  سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی نظامی هر دوره تاریخی را تبیین می کند؛ سکه های هر دوره تاریخی، اطلاعات متنوعی چون عادات، آداب، خط، زبان، هنر، مذهب، تمدن، ثروت، ورشکستگی، روابط تجاری با سایر دول و هزاران نکات ریز دیگر که در هیچ یک از متون تاریخی و یا اسناد به آنها اشاره نشده،  می توان دست یافت. نوشتار حاضر درصدد است تا ضمن پویش و کاوش، در منابع و تحقیقات و پژوهش های جدید،  با شناسایی این شئی، پیچیدگی ها و ابهامات موجود تاریخی آن را  بر طرف سازد.  علاوه بر آن  ضمن تطبیق و مقایسه با نمونه های دیگر با استفاد از داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی، با دیدی جامع تری نسبت به آن تبیین کند؛ در این گفتار سعی شده است تا با جمع آوری و تحلیل اطلاعات و مشخص کردن تاریخ آن ،  با استفاده از نمونه های موجود  و همچنین با استناد به داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی، در جهت اثبات این موضوع که سکه های نو یافته در موزه چین متعلق به پادشاه ساسانی احتمالا از آن پیروز،  شواهد و قراین مستدلی را ارائه دهد.

دریافت علوم اسلامی بدون شناخت اسلام امکان پذیر نیست. علوم زیادی از مناطق مختلف جهان توسط مسلمانان اخذ و در جهان اسلام نشو و نما گردید. از این رو علوم متعددی در جهان پا به عرصه ظهور گذاشت و مسلمانان توانستند در تمامی علوم از سایرین پیشی جویند و با تأسیس بیت الحکمه های و دانشگاه های اسلامی دانشمندان بزرگی را به دنیا معرفی نمایند. این دانشمندان با تاسی از علوم اسلامی و قرآن آثار متعدد مادی و معنوی از خود به یادگار گذاشتند که امروزه آرایه تمامی موزه های جهان اسلام و غیر اسلامی شده است. گفتار حاضر بر آن تا با رویکرد منطقی و با روش توصیفی تبیینی، تحول علم و دانش و دستاوردهای دانشمندان مسلمان را با تاسی از قرآن در تمامی عرصه مورد بررسی قرار داده و به معرفی آنها بپردازد.