نشاط متقی

سطح اصلی بسیاری از مصنوعات تاریخی-فرهنگی به دست آمده از کاوش های باستان شناسی به دلیل فرایندهای پسانهشتی کاملاً قابل دیدن نیست و بدون ابزار و روش های متناسب با ویژگی های سطح اثر، به طور کامل قابل بازیابی نیست. آشکارسازی نقش ها و اطلاعات سطح دست ساخته های تاریخی-فرهنگی، به واسطه روش های مختلف بررسی سطح و زیر سطح، چالش های فراوانی را به دلایلی همچون نبود دسترسی راحت، مشکلات ناشی از حمل ونقل، مقرون به صرفه نبودن و نبود امکان استفاده برای انواع اشیاء ایجاد می کند. روش تصویربرداری واریختگی بازتابشی (RTI) یک روش تصویربرداری محاسباتی است که بررسی سطح را به صورت پویا از چندین زاویه ممکن کرده و به واسطه پرداخت های الگوریتمی مختلف بافت و رنگ سطح امکان بهبودبخشی این تصاویر را نیز فراهم می آورد. تاکنون این شیوه بر انواع اشیاء تاریخی نتایج مؤثری را از بررسی فناوری تولید و ریخت شناسی سطح نشان داده است. نمونه موردی استفاده از این روش، جام مکشوفه از گورستان چالادئم بوده که در کاوش های سال 1397 از روستای شال خلخال استان اردبیل به دست آمده و هم اکنون در موزه باستان شناسی اردبیل نگهداری می شود. نقش های این جام به دلیل ظرافت اجرای آن و رسوب گرفتگی سطحی زیاد، حتی پس از پاکسازی در فرایند حفاظت و مرمت به طور کامل مشخص و خوانا نبود. تصویرهای حاصل از این روش تصویربرداری، به کسب اطلاعات مختلفی از سطح در شناسایی شیوه اجرای نقش، نشانه های استفاده، ریخت شناسی محصولات خوردگی و بازنمایی نقش انجامید. درنهایت، براساس خوانش و تفسیر نقش ها، می توان گفت این جام مربوط به اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره اول پ م است.

اسفند ماه 1397 در گورستان چالادئم روستای شال خلخال اردبیل طی یک کاوش باستان شناسی تعداد زیادی لوازم و ابزارهای فلزی نظیر ابزارآلات جنگی از دو گور مکشوفه آن منطقه بدست آمد که با توجه به تشابهات موجود با آثار دوره مانایی، به نظر می رسد که مربوط به این دوره باشد. یکی از لوازم کشف شده از این گورستان یک جام فلزی کمر باریک منحصر به فردی است که شناسایی جنس و روش فراوری آن به منظور درک سطح دانش، فن، هنر و فرهنگ بومیان آن منظقه حائز اهمیت است. بر این اساس، در این مقاله ضمن ارزیابی اولیه ترکیب شیمیایی اثر با روش طیف سنجی توزیع انرژی اشعه X (EDS) ریز ساختار اثر نیز با استفاده از میکروسکوپ های نوری و الکترونی روبشی مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی ها نشان می دهند که اثر یاد شده از جنس آلیاژ پایه نقره حاوی مقدار مس همراه با سایر عناصر می باشد که با توجه به مشاهده مرز دانه های ناقص و ناتمام و علایم کشیدگی دانه ها و نیز آخال ها یا اینکلوژن ها در ریزساختار به نظر می رسد که این جام با چکش کاری مداوم گرم (و البته نه چکش کاری داغ) در دمای نه چندان بالا فراوری شده است به طوری که دمای پایین چکش کاری فرصت لازم برای باز تبلور کامل دانه ها را فراهم ننموده است. با وجود این، اظهار نظر در خصوص منشا یابی سنگ معدن اولیه اثر نیاز به بررسی های بیشتر و دقیق تری دارد که می تواند موضوع پژوهش آتی در مورد این اثر باشد.