ماندانا حبیبی

مرور تاریخ دوره اسلامی بیان گر این امر است که مفاهیم، ارزش ها و مبانی اسلامی همواره از اصول شکل گیری شهرهای اسلامی بوده است. تجلی گاه برجسته این مفاهیم در شهرهای قرون اولیه اسلام به ظهور رسیده است. این امر سبب شد که شهر اسلامی به عنوان فضایی برای رشد و نمو دیگر مفاهیم و اصول پایه ای اسلامی گردد. با این وجود با پدید آمدن تفکر مدرن و ظهور جنبش های متعدد، شاهد آن هستیم که بسیاری از این مفاهیم با آسیب های قابل توجهی روبرو شده اند. منطقه 20 شهر تهران، با توجه به سابقه تاریخی، ارزش ها و عناصر موجود در خود نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف واکاوی سازوکار چگونگی اثرگذاری هریک از عناصر شهر اسلامی بر درک ساکنان این منطقه تاریخی از شهر تهران پرداخته است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا مدل مفهومی پژوهش با استفاده از ادبیات موضوع و همچنین بستر تحقیق شکل گرفت که در آن سه بعد اصلی کالبدی، اجتماعی و ارزشی را برای شهرسازی اسلامی در نظر گرفته است. سپس در مرحله بعدی، با استفاده از پیمایش پرسشنامه ای و تحلیل آن به روش مدلسازی معادلات ساختاری، چگونگی و تاثیر هریک از این عوامل با توجه به شاخص های آنان به عنوان یافته تحقیق تبیین شد. نتایج ناشی از تحلیل یافته ها بیان گر این امر هستند که عوامل "ارزشی" بیشترین اثر را درک درک افراد از شهر اسلامی دارند، این درحالیست که عوامل "اجتماعی و مدنی" و "کالبدی" هرکدام در درجات بعدی اثرگذاری قرار دارند.

از ابتدای شکل گیری حکومت اسلامی، این مکتب دینی همواره در کتب مقدس و روایات بزرگان آن بر احترام بر اجتماعات مسلمانان و لزوم ارتباطات میان آنها تاکیده کرده است. تجلیگاه برجسته این مفاهیم در شهرهای قرون اولیه اسلام به ظهور رسیده است. این امر سبب شد که شهر اسلامی به عنوان فضایی برای رشد و نمو دیگر مفاهیم و اصول پایهای اسلامی گردد. با این وجود با پدید آمدن تفکر مدرن و ظهور جنبشهای متعدد، شاهد آن هستیم که بسیاری از این مفاهیم با آسیبهای قابلتوجهی روبرو شدهاند. این امر در محلاتی که پیشینه تاریخی، مذهبی و مدنی غنی تری دارند به طور قابل توجهی چشم گیرتر است و ساکنان آن را میتواند با چالشهای هویتی روبرو کند. منطقه 20 شهر تهران نیز از جمله این محدوده های ارزشمند است که این پژوهش با هدف سنجش خوانش ساکنان آن از منظر شهر اسلامی شکل گرفت. در ادامه پس از استخراج شاخص ها و زیرشاخصهای مرتبط با شهر اسلامی از آراء و اندیشه صاحبنظران و شکلگیری مدل مفهومی پژوهش، با استفاده از طراحی و توزیع پرسشنامه ای 50 سوالی در طیف مقیاس 5 گزینهای لیکرت، ویژگیهای شهر اسلامی از منظر ادراکات ساکنان منطقه 20 با استفاده از تحلیلهای آمار استنباطی به دست آمد. نتایج ناشی از یافته ها بیانگر این حقیقت هستند که از نگاه شهروندان آسیبپذیرترین عوامل که منجر به افول کیفیت منطقه 20 شهر تهران از دیدگاه اسلامی شده است، عوامل کالبدی و محیطی بوده است و عوامل اجتماعی و ارزشی در درجات بعدی قرار دارند.

شهر به عنوان بزرگ ترین دستاورد بشر، علاوه بر در اختیار قراردادن امکانات و الزامات زندگی، می باید، با آموزش، شهروند را برای بر عهده گرفتن نقش مناسب و مثبت در صحنه حیات شهری، آماده نماید. با پررنگ شدن میزان آگاهی افراد در شیوه زندگی، نیاز مبرم شهروندان به آموزش های ضمن زندگی را چندین برابر شده است. اما این نیاز به یادگیری نمی تواند فقط در قالب آموزش های رسمی خلاصه شود بلکه نیاز است تا این آموزه ها به شیوه هایی خلاق در هرلحظه در اختیار شهروندان قرار گیرد. شهروند آموزش دیده می تواند با آموزش های مؤثر شهری، تأثیرات متعددی را بر تحول اجتماعی شهر بگذارد. در این مقاله در راستای دستیابی به اصول پایه شهرهای آموزش دهنده و ارزیابی معیارهای آن ابتدا به تعریف دقیقی از مفاهیمی همچون آموزش می پردازیم و به تأثیر آموزش در جامعه و چگونگی ارتباط آموزش و عملکرد آن با فضاهای شهری و نقش آن در مشارکت شهروندان در فضاهای شهری خواهیم پرداخت تا تعریفی جامع از شهر آموزش دهنده ارائه نماییم. لذا این مقاله درصدد آن است که از روش تحقیق ترکیبی (توصیفی- همبستگی) به اصول معیارهای فضاهای آموزش دهنده در شهر بپردازد. واز این روی به اصول جدیدی در انتظام کالبد شهری و باز تعریف نقشی نوین برای فضاهای شهری با رویکرد آموزش دهندگی می رسیم.