ابوالقاسم عظیمی

مهمترین بخش هر نظریه علمی سازه مفهومی است که نظریه بر آن بنا شده است. شناخت این مفاهیم و درک جایگاه آنها در نظام معنایی نظریه به شناخت و تبیین ظرفیت های نظریه کمک می کند. مفهوم امت از مفاهیم پرکاربرد در نظریه مقاومت است. اینکه ظرفیت های تمدنی مفهوم امت در شبکه مفهومی نظریه مقاومت چگونه معنابخشی می شود؟ پرسش اصلی این مقاله است. برای پاسخ به این پرسش از چهارچوب روش شناسی بنیادین تکوین نظریه های علمی استفاده شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که مفهوم« امت» از مفاهیم انتزاعی نظریه مقاومت است، که با قید انضمامی « اسلام» در مقیاسی تمدنی معنابخشی می شود و برای امتداد یافتن در اجتماع از سه مفهوم عملیاتی بهره می گیرد که هر سه مفهوم از ظرفیت و کارکرد تمدنی برخوردار هستند. این سه مفهوم عملیاتی عبارتند از؛ 1 مفهوم « پیوند ولایتی»؛ که رابطه امام و مأموم در امت اسلامی را به تصویر می کشد و ظرفیت قابل توجهی در شبکه سازی رهبری تمدن نوین اسلامی دارد. در طول تاریخِ مقاومت همه الگوهای عملیاتی مقاومت متکی به پیوند ولایتی بودند.2   مفهوم «تجمیع قدرت»؛ این مفهوم در مقابل دو مفهوم تجزیه و تفویض قدرت قرار می گیرد و به صورت قابل توجهی تضمین کننده شبکه قدرت در تمدن نوین اسلامی است 3 مفهوم «منافع امت محور»؛ این مفهوم جهت دهنده منافع فردی، صنفی و ملی است و به تبیین مزایا، محاسن و مطلوب های می پردازد که تمدن نوین اسلامی برای تشکیل و بقا خود به آن نیازمند است.

شناخت موانع حرکت اقتصادی یکی از الزامات ایجاد تمدن نوین اسلامی است. چیستی این موانع از دیدگاه آیت الله خامنه ای پرسش این مقاله است. برای پاسخ به این سوال از روش توصیفی، تحلیلی و چهارچوب نظری «ارکان شش گانه حرکت» استفاده گردید. یافته های مقاله در شش بخش قابل دسته بندی است. 1 موانع مرتبط با مبدأ و شروع حرکت اقتصادی مانند؛ وابستگی اقتصادی، تک محصولی بودن و دولتی بودن اقتصاد.2 موانع مرتبط با موضوع و محتوای حرکت اقتصادی مانند؛ نبود دانش اقتصاد اسلامی، اقتصاد ناسالم و اثرات منفی آن. 3 موانع مرتبط با فاعل و نظام فاعلی حرکت اقتصادی مانند: نداشتن انگیزه تمدنی و روحیه جهادی، و حضور کمرنگ مردم در اقتصاد.4 موانع مرتبط با مسافت و محیط حرکت اقتصادی؛ مانند بی توجهی به فرآیندهای شش گانه حرکت اقتصادی، بی توجهی به نقشه راه و ابهام در مسیر حرکت اقتصادی، بی توجهی به گفتمان سازی حرکت اقتصادی 5 موانع مرتبط با زمان(فرصت ها و چالش های) حرکت اقتصادی مانند: فقدان شناخت معقول از گذشته، نداشتن شناخت درست از موقعیت کنونی، فقدان درک آینده نگرانه. 6 موانع مرتبط با مقصد و غایت حرکت اقتصادی مانند؛ بی توجهی به ساختارهای متناسب با تمدن نوین اسلامی و بی توجهی به حیات طیبه تحقق یافته در تمدن اسلامی.

در نظریه تمدن نوین اسلامی مطرح شده از سوی مقام معظم رهبری، یکی از محورهای اساسی مورد تأکید در اندیشه ایشان، موانع اعتباری ایجاد تمدن نوین اسلامی است که تا کنون پژوهش مستقلی با این موضوع انجام نشده است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی بر مبنای نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و با هدف شناسایی و ارائه راه کار رفع عوامل رکود در ایجاد تمدن نوین اسلامی با تکیه بر قرآن و منابع اسلامی است و به این سؤال پاسخ می دهد که مقام معظم رهبری برای دست یابی به تمدن نوین اسلامی چه عواملی را به عنوان موانع اعتباری معرفی کرده است. یافته پژوهش حاضر این است که بی توجهی به اعتباریات هویتی و کثرت انقسامات اعتباری و نیازهای ثابت و متغیر که نتیجه آن نفوذ، وابستگی، نا امنی، خودکم بینی و تقلید گرایی است و نیز بی توجهی به نیازهای پیش از اجتماع و پس از اجتماع و بی توجهی به چگونگی ارتباط علوم اعتباری با واقعیت های اجتماعی و مواجهه با غیریت های تمدن نوین اسلامی در اعتبارزدایی از اصول انقلاب اسلامی، خط امام و نیز سبک زندگی اسلامی و هم چنین اعتبارزدایی از ضرورت مقابله با تهدیدات دشمن، از عوامل اصلی رکود در تمدن نوین اسلامی هستند.