محمدرضا ضیایی

یُعتبر نمط الحیاه وأسلوب العیش من أهمّ مظاهر الحیاه الإنسانیّه؛ حیث إنّ لها تأثیرًا مباشرًا على تقدّم الشعوب أو تأخّرها، والأهمّ من ذلک هو نمط حیاه المسؤولین فی الحکومه الإسلامیّه الذی یُعتبر تأثیره أکبر وأعظم فی بناء المجتمع وتکامله. ولقد اهتمّ الإمام علی علیه السلام بأسلوب حیاه المسؤولین داخل حکومته باعتباره الحاکم الإسلامیّ، وهو ما تجلّى فی کُتبه ورسائله التی جمعها کتاب (نهج البلاغه)، کما أشار قائد الثوره مرّات عدیده فی السنوات الأخیره، إلى أهمیّه نمط الحیاه ومکانته فی تجدید بناء الحضاره الإسلامیّه الحدیثه، بل وأفرد البند السابع من «منشور الخطوه الثانیه للثوره» لهذا الموضوع بالذات. وعلى هذا الأساس یحاول کاتب المقال - بالاستناد إلى الأسلوب التحلیلیّ والوصفیّ وبالاستعانه بالمنهج النوعیّ - الإجابه عن السؤال التالی: ما شکل نمط حیاه المسؤولین فی الحکومه الإسلامیّه فی ضوء کُتب ورسائل الإمام علی علیه السلام فی (نهج البلاغه) و«منشور الخطوه الثانیه للثوره»؟ من خلال البحث فی کُتب الإمام علی علیه السلام فی (نهج البلاغه) وینبغیات منهج التاریخ والحدیث نجد صوره واضحه لنمط حیاه المسؤولین وأسلوب عیشهم، ولم یَغب هذا الأمر أیضًا عن ذهن قائد الثوره، کما بیّن فی «منشور الخطوه الثانیه»؛ حیث أشار بالتفصیل إلى نمط الحیاه ومحاولات الغرب فی إشاعه نمطه وفرض أسلوبه على الشعوب الأخرى. ومن الأمور التی أشار إلیها الإمام علی علیه السلام فی کُتبه کخصائص لنمط حیاه المسؤولین الحکومیین: الترکیز على عباده الله، ومسأله المعاد، ومُراعاه الإنصاف، والصّدق، والحقّ، والبساطه فی العیش، والاعتدال والوسطیّه فی الأکل والشّرب والسّکن.

پیامبر أعظم (ص) در طول دوران رسالت خویش، با دوراندیشی، پیمان های متعددی با گروه های سیاسی و اجتماعی فعّال در حجاز امضا کردند. این پیمان ها که با اهل کتاب، مشرکان و مسلمانان بسته شد، نقش مهمّی در تحولات سیاسی و اجتماعی صدر اسلام از جمله زمینه ی مهاجرت پیامبرأعظم (ص) و مسلمانان به مدینه، تشکیل حکومت اسلامی و شکل گیری تمدن اسلامی نقش اساسی داشته اند. این مقاله با گردآوری داده های کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی پیمانهای پیامبر ص را با رویکرد تمدن سازی مورد بررسی قرار داده است. حاصل پژوهش بیانگر این است که مؤلفه های تمدن اسلامی، مانند ایجاد امنیت پایدار، ترویج تعلیم و تربیت، ایجاد سازمان اداری و تشکیلات سیاسی، انسجام اجتماعی، ایثار و فداکاری، رواداری و تساهل و پذیرش تنوع دیدگاه ها و هم افزایی و همگرایی در پیمان های پیامبر وجود دارد. پاسداشت حقوق بشر در پیمان حلف الفضول، دعوت به توحید درپیمان عقبه اولی، زمینه سازی برای نظم اجتماعی و کار تشکیلاتی در پیمان عقبه دوم، ایجاد انسجام اجتماعی، تعیین قلمرو جغرافیایی، حاکمیت و ولایت سیاسی و امنیت پایدار در پیمان عمومی مدینهّ، برادری و اخوت در پیمان مؤاخات، تثبیت حاکمیت سیاسی در پیمان صلح حدیبیه تحقق یافته است.

إنَّ إقامه العزاء علی الإمام الحسین علیه السلام له تاریخٌ طویلٌ وماضٍ عریقٌ لدی محبّی أهل البیت علیهم السلام، وقد أخذ دورًا متّسع النطاق فی ظلّ عنایه الدوله الصفویّه؛ حیث انتشرت ثقافه العزاء الحسینی فی إیران ودول إسلامیّه مختلفه، إنَّ تحلیل أشکال العزاء عند الشیعه الإمامیّه له أهمّیّه خاصّه فی التاریخ الاجتماعیّ للشیعه وهکذا من منظور التحلیل التاریخیّ، وأمّا إشکالیّه البحث فهی تحلیل أشکال العزاء بشکلٍ عامٍّ لدی الشیعه الإمامیّه فی مختلف المناطق، وقد أُجری هذا البحث بدافع معرفه کیفیّه تعازی الشیعه الإمامیّه فی مختلف بلدان العالم الإسلامیّ من العصر الصفویّ إلى عصرنا الراهن، ولتحقیق هذا الهدف تمّ شرح أشکال التعزیه الحسینیّه فی شتّی المجتمعات عن طریق جمع البیانات من المکتبات والمنهج الوصفیّ التحلیلیّ، وقد نتج هذا البحث عن شرح عادات الشیعه الإمامیّه وآدابهم فی مأتم أبی عبد الله الحسین علیه السلام حسب کلٍّ من المجتمعات الإسلامیّه؛ فإنَّ قاطبه الشیعه الإمامیّه فی مناطق جغرافیّه مختلفه ینعون الإمام الحسین علیه السلام فی أیّام عاشوراء، لکن طریقه النعی وعادات الشیعه تختلف من بلدٍ إلی آخر، بل وإنَّ أشکال العزاء لدیهم تختلف باختلاف أسلوب حیاتهم أیضًا.

سیره عملی بزرگان اهل سنت افغانستان در زیارت مزار مطهر امام رضا(ع)، مهر بطلانی است بر دیدگاه وهابیت که ضمن تخریب مزارات و اهانت به آنها، مردم مسلمان را از توسل و تبرک به مزارات بزرگان دینی و مذهبی منع و نهی می کنند. مسئله این پژوهش بررسی و تحلیل جایگاه زیارت امام رضا(ع) نزد بزرگان اهل سنت افغانستان تا ظهور صفویه است. این پژوهش با انگیزه واکاوی سفر بزرگان اهل سنت افغانستان برای زیارت امام رضا(ع)و توسل به آن حضرت، با رویکرد نقد دیدگاه وهابیت که زیارت را منافات با توحید می دانند، انجام گرفته است. نیل به این مقصد، در سایه توصیف و تبیین جایگاه و اهمیت زیارت امام رضا(ع) نزد بزرگان اهل سنت با گردآوری داده های کتابخانه ای با روش توصیفی تحلیلی است. برآیند این پژوهش، تبیین حضور بزرگان اهل سنت افغانستان برای زیارت حرم امام رضا(ع) است که در قالب تشرف به حرم آن حضرت، زیارت آن امام معصوم(س)، دعا و نیایش در کنار مضجع آن امام همام و توسل به آن حضرت تبلور یافته است. حضور این بزرگان برای زیارت امام رضا(ع) برخلاف دیدگاه وهابیت است که امروزه در کشور های اسلامی، ازجمله افغانستان، فعالیت دارند و مانع حضور مردم برای زیارت قبور امام زادگان و بزرگان می شوند و سفر برای زیارت اهل بیت پیامبر(ص) را امری ناروا می دانند.

مزار امام زادگانِ مدفون در افغانستان، در همگرایی بین مسلمانان این کشور، نقش بسزایی دارد. این پژوهش درصدد است جایگاه و نقش قبور امام زادگان مذکور در همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز بین مردم مسلمان افغانستان را تبیین و تحلیل کند. این  پژوهش با روش گردآوری داده های کتابخانه ای و به شیوه توصیفی_ تحلیلی انجام گرفته  است. دستاورد این پژوهش این است که قبور امام زادگان در افغانستان، به خاطر قداستی که نزد همه مردم دارند، از اثرگذاری خوبی در همگرایی جامعه برخوردار بوده، و مانند ریسمان وحدت بخش پیروان مذاهب اسلامی را به هم پیوند زده، و از شقاق و پراکندگی مذهبی بازداشته است. این همگرایی در قالب برنامه های فرهنگی، که در این مکانهای مقدس انجام می گیرد (زیارت امام زادگان، توسل، تعلیم و تعلم، دعا و نیایش) و برنامه های اجتماعی (تجمعات فرهنگی_ مذهبی عید نوروز)، در این مراقد متبرک و اماکن مقدس تبلور پیدا کرده است.

سازمان وکالت شبکه ای است که توسط امام صادق علیه السلام با اهداف خاصی تشکیل شد. در این شبکه امام(ع) به عنوان رهبر سازمان، در نقاط مختلف جهان اسلام وکلائی داشت که یکی از وظایف آنان جمع آوری خمس از شیعیان و تحویل آن به امام معصوم(ع) بوده است. مسأله این پژوهش رابطه میان سازمان وکالت و خمس از زمان امام کاظم (ع) تا پایان غیبت صغری است. حاصل پژوهش بیانگر این است که یکی از اهداف سازمان وکالت جمع آوری خمس بوده که در عصر امام کاظم (ع) به دلیل گسترش قلمرو جغرافیایی شیعیان توجه ویژه ای به خمس گردید و تعداد وکلای آن حضرت در مناطق مختلف بیشتر شد. در دوره امام رضا (ع) و امام جواد (ع) نیز اهداف سازمان وکالت با نظم و انسجام بیشتری تعقیب گردید. در عصر امام جواد تا امام عسکری (ع) به خاطر جوّ خفقان علیه شیعیان و عدم دسترسی به امام، شبکه وکالت بر تعقیب اهداف ائمه پیشین از جمله اخذ و تحویل خمس و آماده کردن مردم برای عصر غیبت تأکید داشت. در عصر غیبت صغرا نیز نوّاب خاص امام زمان (عج) در جغرافیای تشیع به جمع آوری و ساماندهی وجوهات از جمله خمس پرداختند و از رهگذر آن رابطه امام با شیعیان محفوظ ماند. این مقاله با گردآوری داده های کتابخانه ای و با روش توصیفی- تحلیلی رابطه میان سازمان وکالت و خمس را مورد بررسی قرار داده است. پیشینه پژوهش نشان می دهد نقش سازمان وکالت در دریافت خمس با این رویکرد کمتر مورد توجه قرار گرفته است.