سید کامبیز لطیف عقیلی

عدالت فضایی به عنوان موضوعی اساسی در فرآیند برنامه ریزی و مدیریت شهری در مرکز توجه قرار داشته و پرداختن به مفهوم و ترسیم چشم انداز و تدوین سیاست های مربوط به آن امری ضروری است. در این بین برقراری عدالت فضایی در ساختمان های بلند با مکان یابی مناسب این سازه ها که به دلیل ارتفاع زیاد و تعدد ساکنان تأثیرات بسیاری بر عملکرد شهرها می گذارند بر کیفیت زندگی و رضایتمندی ساکنان این ساختمان ها مؤثر است؛ لذا این پژوهش باهدف تحلیل و بررسی رضایتمندی ساکنان ساختمان های بلندمرتبه در قالب عدالت فضایی انجام شده است زیرا بلندمرتبه ها به عنوان یک راهبرد اساسی در مدیریت شهری مبنای مناسبی برای سنجش عدالت فضایی بوده تا با درنظرگرفتن نتایج و یافته های این پژوهش، راهکاری بهینه برنامه ریزی گردد. این پژوهش روی ساختمان های بلندمرتبه موجود که بر اساس طرح جامع دارای هفت طبقه یا 20 متر ارتفاع از سطح زمین هستند در محدوده شهر گرگان انجام پذیرفت. روش تحقیق این پژوهش، مطالعات اسنادی، روش پیمایشی و توزیع پرسش نامه است. پرسش نامه محقق ساخته شامل 322 پرسش نامه بین جامعه آماری متشکل از سرپرستان 1900 واحد مسکونی توزیع و پایایی آن با روش کوکران و با استفاده از آلفای کرونباخ برابر 97% گردید؛ تحلیل آماری به شکل استنباطی و توصیفی در محیط نرم افزار SPSS انجام شد و نتایج مطالعات نشان داد بین مؤلفه های عدالت فضایی و رضایتمندی شهروندان ساکن در ساختمان های بلندمرتبه رابطه معناداری وجود دارد. نتایج آزمون فرض در هر دو فرضیه نشان می دهد که در پی دسترسی نامناسب ساکنان ساختمان های بلندمرتبه و کاهش کیفیت خدمات، سطح رضایتمندی آن ها دچار کاهش می شود که در پی عدم رضایت ساکنان ساختمان های بلندمرتبه از وضعیت موجود پیشنهاد هایی در این زمینه ارائه گردید.

با رواج اندیشه مدرنیسم در معماری و شهرسازی به همراه رشد فزاینده ی جمعیت شهری، بلندمرتبه سازی در شهرهای بزرگ جهان گسترش یافت و مکان یابی این ساختمان ها در فضاهای شهری از اهمیت زیادی برخوردار گردید. بلندمرتبه سازی راهکار مناسبی برای کنترل رشد کالبدی شهرهاست و شناسایی پهنه های مناسب برای احداث بلندمرتبه ها ضروری است. هدف از این پژوهش، شناخت پهنه های مناسب برای احداث ساختمان های بلندمرتبه در شهر گرگان است. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی با جامعه آماری ۱۰ نفر به عنوان نمونه از متخصصین و مدیران شهرداری انجام گرفته که پس از بررسی عوامل تأثیرگذار، معیارهایی در چهار بعد شامل کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی تعیین گردید و وزن دهی بر اساس مدل AHP انجام و روی هم گذاری لایه ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیای GIS صورت پذیرفت. محدود پژوهش شهر گرگان با مساحت ۳۵۶۷ هکتار مرکز استان گلستان است. این مطالعه در محدوده شهر گرگان در مناطقی که مناسب برای ساخت سازه های بلندمرتبه است صورت گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد پهنه هایی در شرق، غرب، جنوب غربی و مرکز گرگان، از ظرفیت مناسبی برخوردارند.

بلندمرتبه سازی و توسعه فضایی در ارتفاع محصول رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی و همچنین کمبود زمین جهت ساخت وساز، در دهه های اخیر و از مهم ترین روند تحولات سکونت نوع بشر است که به فرم غالب مسکن در شهرها پس از جنگ جهانی دوم تبدیل شده و راهکار مناسبی برای کنترل رشد کالبدی شهرهاست. شناسایی پهنه های مناسب برای احداث بلندمرتبه ها بر اساس اصول مکان یابی ضروری است زیرا عدم مکان یابی مطلوب به توزیع نامتوازن منجر شده و از عدالت اجتماعی در شهرها که دربرگیرنده مفاهیمی چون توزیع متناسب عملکردها و خدمات، دسترسی مناسب به مراکز خدمات دهی و فعالیتی است فاصله می گیرد. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به دو شیوه اسنادی و پیمایشی با جامعه آماری 10 نفر به عنوان نمونه از کارشناسان برنامه ریزی شهری انجام گرفته که پس از بررسی، معیارهایی در چهار بعد کالبدی، اجتماعی و فرهنگی، زیست محیطی و اقتصادی انتخاب و وزن دهی شاخص ها بر اساس AHP انجام شد. در بخش دیگر با نمونه آماری 322 نفره میزان بهره مندی سازه های بلندمرتبه موجود با نرم افزار SPSS تحلیل گردید. محدوده پژوهش شهر گرگان با مساحت ۳5۶۷ هکتار مرکز استان گلستان است. یافته های پژوهش نشان داد که سازه های بلندمرتبه موجود در گرگان از مکان یابی مناسبی برخوردار نبوده و برخورداری از عدالت اجتماعی در آنها در سطح قابل قبولی نیست.

زمینه و هدف: شهرها به عنوان منبع توسعه در اثر ساختارهای ناکارآمد با چرخه نامطلوبی از نابرابری ها روبرو شده و بی عدالتی در توزیع خدمات در شهرها شکل گرفته است لذا عدالت فضایی در توزیع خدمات جهت تخصیص عادلانه یکی از اهداف برنامه ریزان می باشد.روش بررسی:  این پژوهش که باهدف ارزیابی توزیع فضایی دستگاه های خدماتی شهر گرگان انجام شده؛ از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش توصیفی - تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات بر اساس منابع کتابخانه ای، اسنادی و مطالعات میدانی است . درتحلیل بخش های مختلف پژوهش از نرم افزار SPSS استفاده گردید. پایایی پرسش نامه بر اساس آلفای کرونباخ 834/0 و حجم نمونه آماری 384 نفر از شهروندان است. محدوده پژوهش شهر گرگان با مساحت 3560 هکتار است که در سرشماری سال 1395 دارای 353000 نفر جمعیت میباشد.یافته ها و نتیجه گیری:  یافته های نشان می دهد شاخص های رفع نیاز شهروندان، چرخه نامطلوب خدمات و فاصله طبقاتی به ترتیب دارای بالاترین سطح میانگین در توزیع اماکن خدماتی هستند و بین توزیع اماکن خدماتی و رضایتمندی در محدوده مطالعاتی رابطه معناداری وجود دارد. در بخش تحلیل نقش مدیریت شهری در بهبود وضعیت اماکن خدماتی از بین شاخص های انتخاب شده ناکارآمدی مدیریت شهری رتبه اول شاخص ها ، مدیریت آگاهانه در رتبه دوم و  خدمات رسانی مطلوب در رتبه سوم شاخص ها قرار گرفت و شاخص نظارت مستمر با به عنوان رتبه آخر برای شاخص های مدیریت شهری موثر در توزیع اماکن خدماتی شهر گرگان بر اساس آزمون فریدمن انتخاب و در انتها جهت بهبود ووضعیت خدمات رسانی دستگاه های خدماتی پیشنهاداتی مطرح گردید.