سیده طرفه ابطحی نژادمقدم

هدف: هدف از مقاله حاضر، بررسی و تحلیل کتاب فهرست کتاب های فارسی چاپ سربی کتابخانه کنگره آمریکا است که با فهرست نویسی علی بوذری و توسط انتشارات وراقان در سال 1403 منتشر شده است. در این مقاله، ضمن بررسی مشخصات ظاهری و محتوایی کتاب، تلاش شده به مرور برخی مفاهیم کلیدی در حوزه مطالعاتی تاریخ کتاب پرداخته شود. در کتاب مورد بررسی، تعداد 100 عنوان کتاب چاپ سربی فارسی زبان که در کتابخانه کنگره آمریکا نگهداری می شود، مورد فهرست نویسی قرار گرفته است. از این میان با بررسی آماری مشخص شد که شهرهای «کلکته»، «لندن» و «لکهنو» به ترتیب با فراوانی 30، 16 و 15، بیشترین کتاب های چاپ سربی فارسی مجموعه مورد مطالعه را به خود اختصاص داده اند؛ همچنین با توجه به اطلاعات نمایه، دو خط «نسخ» و «نستعلیق»، خطوطی هستند که در کتاب ها به کار رفته اند. درخصوص کتاب های دوزبانه، به طور کلی با تعداد نُه زبان دیگر مواجه هستیم که در میان آن ها زبان «انگلیسی» بالاترین فراوانی را داشته و پس از آن، زبان های «عربی» و «لاتین» در رتبه های بعدی قرار گرفته اند. عمده کتاب های فارسی زبان چاپ سربی مورد بررسی در حوزه موضوعی «زبان و ادبیات فارسی» قرار گرفته اند و پس از آن، کتاب های با موضوع «تاریخ ایران» و «دین» در رتبه های بعدی قرار دارند.

هدف: هدف از این پژوهش، مروری بر چارچوب تعریفی کتاب های کمیاب و بررسی سیر تحول تاریخی مجموعه های ویژه در جهان و ایران است . روش: از شیوه توصیفی با رویکرد استقرایی استفاده شده است . ابتدا به مرور تعریف های موجود از کتاب های کمیاب و نواقص آن ها پرداخته تا در نهایت به تعریفی جامع رسیده شود؛ سپس به تحلیل سیر تاریخی مجموعه های ویژه در جهان و پس از آن به مرور تاریخ و کتابخانه های دارای مجموعه های ویژه در ایران پرداخته می شود . منابع مورد استفاده در این پژوهش با استفاده از شیوه اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده اند . یافته ها: کتاب های کمیاب، تعریفی فراتر از کتاب های کهنه چاپ دارند و روند انتقال اطلاعات در آن ها، صرفاً داده های محتوایی را در بر نمی گیرد . در بخش دوم، چهار مرحله در خصوص تحول مجموعه های ویژه در جهان و همچنین، تفاوت رویکردها به مجموعه های ویژه در جوامع و فرهنگ های مختلف و تفاوت آن میان اقشار سیاه و سفیدپوست به دلیل تفاوت دغدغه ها در طول تاریخ به دست آمد . با مرور مجموعه های ویژه در ایران، نخستین کتابخانه دارای مجموعه ویژه، کتابخانه کلیسای وانک اصفهان بوده و در مجموع، تعداد 21 کتابخانه دارای مجموعه های ویژه در ایران یافت شد . نتیجه گیری: کتاب ها می توانند به صورت بالقوه کمیاب محسوب شوند و مبنای تشخیص کتاب های کمیاب تا حدود زیادی به رسالت مجموعه ها وابسته بوده و به طور مستقل قابل ارزیابی نیست . همچنین، تاریخ مجموعه های ویژه در ایران، بر خلاف جهان، از سیر روشنی برخوردار نیست . مراحل تحول آن به روشنی مشخص نشده و اطلاعات موجود در این خصوص، مربوط به کتابخانه های دارای این مجموعه هاست و اهداف اولیه تشکیل آن ها تا حدود زیادی مخدوش مانده است .