مجید فتحی زاده

خانه اخوان حقیقی در اصفهان که بنایی متعلق به دوره اواخر صفوی تا اوایل قاجار است، مجموعه قابل توجهی از نقاشی های دیواری را در خود جای داده است. نقاشی های لاجوردی تک رنگ بر روی سطح گچی که یکی از نمونه های سنتی دیوارنگاری دوره اسلامی هستند، در این بنا هم دیده می شوند. چه از نظر تعداد و اندازه و چه از نظر موضوع، نقاشی های لاجوردی خانه حقیقی قابل توجه و بی نظیر هستند. شباهت استفاده از رنگ لاجوردی بر روی زمینه سفید در سفالینه های اروپایی با دیوارنگاری های لاجوردی فام بر سطح گچ می تواند کلیدی در یافتن پیش متن های جدید برای این نوع دیوارنگاری باشد. این تحقیق با هدف نشان دادن تأثیر سفالینه های وارداتی از اروپا بر هنر ایران در این مورد به خصوص، سعی در آشکارسازی محتوا و مبنای دیوارنگاره های دیگر از این دست که در شهرهای اصفهان، کاشان و شیراز یافت می شوند و رابطه بینامتنی این نقوش با کاشی و سفالینه ها دارد. همچنین، به یکی از منابع کمتر اشاره شده تأثیر هنر غرب بر هنر ایران یعنی سفالینه های صادراتی اروپا به ایران دست می یابد. در این پژوهش، تلاش بر این است تا با بررسی بینامتنی نقوش این نوع دیوارنگاری به روش توصیفی- تطبیقی به این سؤال ها پاسخ داده شود که روابط بیش متنی این نگاره ها چیست؟ و آیا می توان سفالینه های موسوم به چینی آبی- سفید هلندی دلفت را پیش متن های نقاشی دیواری این خانه دانست؟ در این پژوهش با بررسی همگونی فرمی و محتوایی نقاشی های دیواری خانه حقیقی با این فرض که سفالینه های اروپایی پیش متن نقاشی های لاجوردی خانه حقیقی هستند، به این سؤال اصلی در تحقیق پرداخته می شود که روابط بینامتنی و بیش متنی این نقوش بر اساس نظریات بیش متنی ژرار ژنت چه هستند؟ سپس، تراگونگی اجرایی، کاهشی، جابه جایی، حذفی، موضوعی، مضمونی، محتوایی پیش متن و متن بررسی می شود. در نتیجه به کمک نظریه بینامتنیت ژنت، جایگاه نقوش سفالینه های آبی سفید هلندی به عنوان یکی از پیش متن های نقاشی های دیواری خانه حقیقی آشکار می شود و روابط تراگونگی و همگونی بین پیش متن و بیش متن مورد بررسی قرار می گیرد.

گره چینی از جمله بارزترین الگوهای به کار رفته در دست ساخته ها و بناهای ایرانی است که تنها نباید به عنوان الگوی بصری قلمداد شود بلکه در اصل به عنوان راهکاری جهت حل چالش های اجرایی به کار گرفته شده است. گره درودگری یکی از انواع گره چینی است که در ساخت نرده، در و بیش از همه، پنجره های مشبک به کار رفته است. پژوهش و تحلیل گره های درودگری با توجه به آسیب پذیری ساختمایه چوب خصوصاً به دلیل قرارگیری در مجاورت فضای آزاد و به واسطه معدود تصاویر و نمونه های برجا مانده از معماری سنتی ایران و از همه مهم تر بررسی سنت ساخت این آثار توسط اساتید حاضر قابل انجام است. در این مقاله تلاش شده است با بررسی جوانب مختلف عوامل مؤثر بر شکل گیری این نوع گره، دلایل راهبردی به کارگیری این نوع گره تبیین گردند. هدف این پژوهش، شناخت گره درودگریِ به کار رفته در پنجره های مشبک و عوامل تأثیرگذار بر آن است تا به این وسیله، دلایل تفاوت گره درودگری و سایر گره ها روشن گردد. پاسخ به سوال چیستی گره درودگری، در پی فهم چگونگی ساخت آن است. کارکرد پنجره، ویژگی های ساختمایه چوب و روش های ساخت، دانش پایه هندسه مسطح، ترقی زیبایی شناسانه بصری هنرمندان و معماران از جمله عوامل مؤثر بر شکل گیری گره های درودگری بوده اند. این مقاله که با رویکرد توصیفی- تحلیلی و مدل سازی به انجام رسیده و از مطالعات میدانی و کتابخانه ای برای گردآوری اطلاعات استفاده نموده است، در تلاش برای بازنمایی دقیق گره درودگری و تحلیل مشخصات این نوع گره است. نتایج این پژوهش نشان می دهد سه عامل کارکرد، شکل ظاهری و فناوری در شکل گیری گره درودگری نقش دارند. هم چنین با بررسی جزء به جزء طریقه ساخت این نوع گره، نقش عوامل مختلف در شکل گیری آن بررسی شده است.