شمیم شرافت

در این پژوهش، ضمن بررسی الگوهای جهانی موجود مناسبات پزشک و بیمار با توجه به موقعیت خاص ایران، الگویی از مناسبات پزشک و بیمار در این کشور ارائه شده است.داده های تحقیق از مصاحبه با پزشکان، بیماران، دانشجویان پزشکی و متخصصان حوزه سلامت و همچنین تحلیل اسنادی قوانین، طرح ها و لایحه های مربوط به حوزه سلامت بعد از انقلاب 1357 در راستای دستیابی به دیدگاهی همه جانبه از این الگو کسب شده است. نظریه داده بنیاد چندگانه ضمن ایجاد حساسیت نظری، با بهره گیری از تکنیک مثلث سازی به متقن شدن یافته های پژوهش کمک کرده است. در روش به کاررفته محققین تنها به داده های پژوهش اکتفا نکرده، بلکه نظریات موجود و پژوهش های انجام شده در حوزه مورد مطالعه نیز برای تحلیل یافته ها به کار رفته اند.یافته ها در دو مقوله اصلی مناسبات پدرمآبانه و مناسبات تجاری میان پزشک و بیمار جای می گیرند. در مناسبات پدرمآبانه نشان دادیم چطور دوران دانشجویی، آموزه ها و تجربیات این دوران شکلی از رابطه پدرمآبانه را در دانشجویان ایجاد می کند. این آموزه ها در شکل رابطه پدرسالار به منزله عادت واره پزشکی در مناسبات پزشک و بیمار نهادمند می شوند. در کنار فرهنگ پدرسالار، عوامل اقتصادی نیز در این مناسبات نقش دارند که در طرح های خصوصی سازی و تعرفه گذاری ها خود را نشان می دهند.سنتز این عوامل فرهنگی و اقتصادی، شکل گیری الگوی جدیدی از مناسبات پزشک و بیمار در ایران است که آن را الگوی پزشکی تهاجمی نامیدیم. مناسباتی که در آن نه تنها پزشک در قالب پدری مسلط بر رابطه در موضع فرادست از بیمار قرار دارد، بلکه در شکل فروشنده در بازاری رقابتی دنبال فروش کالای سلامتی نیز هست. 

در این پژوهش علل ساختاری برخی عادت های پزشکان همچون نگاه نکردن و کالایی دیدن بیمار را با استفاده از نظریه زمینه ای چندگانه دنبال کردیم. داده های پایه پژوهش از مصاحبه با پزشکان، بیماران، دانشجویان پزشکی و متخصصان حوزه سلامت، برای رسیدن به دیدگاه های همه جانبه بدست آمده است. یافته های ما سه عامل اصلی را نشان می دهند: نخست اینکه ساختار قدرت در نظام درمان از طریق دو سازوکار ارتباطی-زبانی، یعنی سکوت ممتد و سخن گفتنِ مقطعی با زبان تخصصی، در رابطه پزشک با بیمار بروز یافته و به رسوبات فرهنگی و عادت واره پزشکی بدل شده است. دومین عامل به سیاست گذاری های عرصه سلامت برمی گردد که در آن بارِ کاری پزشکان، در عمل کمترین زمان و انرژی ممکن برای تعامل را باقی می گذارد. در نهایت انکشاف منطق سرمایه در این حوزه، به عنوان عاملی شناخته شد که امکانات، تجهیزات و دانشِ درمانی را به نیرویی قدرتمند و مستقل در مقابل بیماران و نیروهای درمان بدل کرده است.

سرطان یکی از شایع ترین بیماری ها در سطح جهان است. این بیماری می تواند بر ابعاد مختلف زندگی فرد تاثیر بگذارد. هدف این پژوهش بررسی تاثیر این بیماری بر زندگی بیماران سرطانی و تجربه زیسته این افراد است. به همین منظور ۱۴ زن و ۶ مرد سرپرست خانوار که با روش گلوله برفی انتخاب شده بودند با مصاحبه های عمیق نیمه ساختاریافته از طریق برنامه مکس کیو دی ای، مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های این تحقیق نشان دادند که این بیماری در دو بعد اقتصادی و اجتماعی بر روی افراد تاثیر می گذارد. در بعد اقصادی هزینه ی بالای درمان، سپس از دست دادن شغل و مصرف کننده بودن باعث اختلال در زندگی فرد می شود و در بعد اجتماعی تجربه احساس طرد، تنهایی، تحمل کلیشه های جنسیتی، بی توجهی برخی پزشکان، عدم اختصاص وقت کافی برای بیمار توسط پزشک، تشخیص های غلط و عدم حفظ عزت نفس افراد توسط سازمان ها از مهم ترین موارد گزارش شده بود.

داغ ننگ برچسب بدنام کننده ای است که افراد مبتلا به اتیسم و خانواده های آن ها همواره در جامعه با آن مواجه می شوند. در این تحقیق با ۲۰ مادر و ۱۰ پدر دارای فرزند اتیسم در شهر تهران مصاحبه های عمقی انجام شده است. در این مصاحبه ها از افراد درباره ی زندگی روزمره، اوقات فراغت در خانه، خانواده و جامعه، حضور در اماکن عمومی و سبک زندگی آن ها سؤال شده است. مادران تحقیق در داخل خانواده خود، در میان بستگان، دوستان و در جامعه در میان افراد غریبه داغ ننگ بیشتری را نسبت به پدران گزارش کرده اند. همچنین هر دو در مواجهه با پزشک تشخیص دهنده ی اتیسم تجربه داغ ننگ یکسانی داشته اند. بیشترین داغ ننگ هایی که افراد با آن مواجه شده اند، زل زدن، برچسب های کلامی، مسخره کردن از جانب بزرگ سالان و همسالان فرزندان بوده است. همچنین زنان بیشتر از مردان برچسب زننده بوده اند. علاوه بر این مادران استراتژی هایی همچون گریز از موقعیت، رشوه دادن به فرزند، انزوا، پرخاشگری و آگاهی بخشی را در کنار استراتژی های منحصربه فرد خود اتخاذ کرده اند.

در حرفه روزنامه نگاری قوانینی نوشته شده وجود دارند که تحت عنوان قانون مطبوعات بر فعالیت روزنامه ها نظارت می کنند. قوانین نانوشته نیز با توجه به گرایش سیاسی روزنامه و هنجارهای اجتماعی موجود در محیط روزنامه نگاری بر محتوای تولیدشده و حضور زنان روزنامه نگار در این فضا تأثیرگذارند. در این پژوهش که مبتنی بر دو روش «تحلیل محتوای روزنامه ها» و «مصاحبه با روزنامه نگاران» است، تأثیر دولت ها و هنجارهای شغلی روزنامه نگاری بر حضور زنان در روزنامه ها مطالعه می شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد دولت های روی کار آمده بر محتوای روزنامه ها تأثیرگذارند و بدین طریق بر حضور نویسندگان زن و بازنمایی زنان در روزنامه ها نیز تأثیر می گذارند. زنان روزنامه نگار به نشر مطالب پیشرو درباره ی هم جنس خود می پردازند اما مردان روزنامه نگار در این مورد متفاوت اند. مردان اصلاح طلب بیش تر تحت تأثیر دولت ها قرار می گیرند و مردان محافظه کار در دولت های مختلف به بازتولید کلیشه های جنسیتی می پردازند. همچنین هنجارهای جامعه می تواند محیط کار و متقابلاً وضعیت زنان و ارتقاء آن ها را تحت تأثیر قرار دهد.

امروزه، با توجه به سرعت تغییرات ارزشی و هنجاری، شاهد پدید آمدن نسلی نو از دختران در جامعه چند فرهنگی ایران هستیم. تفاوت های بین نسلی را می توان آشکارا در قالب شیوه های نوین زندگی، محدوده های انتخاب و آرمان ها و اهداف نوین دختران در مقایسه با مادرانشان یافت. نگارندگان در این پژوهش با رویکرد کیفی به واکاوی ایده آل های ذهنی، تجربیات و باورهای دو نسل متفاوت از زنان در تهران معاصر می پردازند. نسل زنانی با تحصیلات دانشگاهی و نسل مادرانشان که در مقایسه، از سطوح تحصیلی پایین تری برخوردار بوده اند. تنوع و تکثر مسیرهایی که پیش روی دختران در ذهنشان ترسیم شده و یا در جریان زندگی و تجربیات زیسته شان متبلور می شوند و خود را در چارچوب تفاوت های بین نسلی بازمی نمایاند، یافته اصلی این تحقیق است. در جریان مصاحبه های عمیق نیمه ساخت یافته، جمعیت نمونه هدفمندی از دختران که دارای ویژگی ورود به عرصه تحصیلات تکمیلی در رشته های متنوع بوده اند و انجام مصاحبه با مادران همان نسل را انتخاب کرده ایم. یافته های تحقیق بیانگر شواهدی از بروز تفاوت های قابل لمس در حیطه تعریف نقش، هویت پذیری، انگیزه فعالیت و کار، معیارهای همسرگزینی، انتظار از نقش های زناشویی و آمان گرایی و مسئولیت پذیری میان دو نسل متوالی زنان در تهران است.