داوود شهرکی

رشد جامعه شهری دارای سابقهی طولانی است و با افزایش جمعیت و مهاجرتهای گسترده به شهر، امکان برنامهریزی دقیق جهت دست یافتن به نیازهای مختلف اشتغال، سکونت، آموزش، بهداشت و... کاهش یافته است. در نتیجه امروزه توسعه میان افزا به عنوان یکی از رویکردهای شهرسازی کارآمد مورد توجه قرار گرفته است. توسعه میان افزا ساختارهای جدید را به ساختار شهر پیوند میدهد و نوسازی و بهسازی و به نوعی دوباره قابل استفاده نمودن مناطق شهری موجود و توزیع عادلانه را برعهده دارد. لذا هدف پژوهش حاضر، ارزیابی و اهمیت سنجی شاخصهای توسعه میان افزا در مناطق شهری زاهدان میباشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. بدین منظور در گردآوری دادهها، از روش کتابخانهای و مطالعات میدانی و از نرم افزار Expert Choice و مدلهای WASPAS و مدل Mamdani Fuzzy جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. نتایج رتبهبندی شاخصها با استفاده از از نرم افزار Expert Choice نشان داد، از بین شاخصهای توسعه میان افزا، شاخصهای دسترسی به خدمات و تسهیلات و تعاملات و مشارکت اجتماعی با وزن به دست آمده ۱۱۳/۰، بالاترین رتبه را به خود اختصاص دادهاند. نتایج مدل WASPAS نشان داد، منطقه یک در رتبه نخست، بر اساس شاخصهای توسعه میان افزا قرار دارد. در نهایت نتایج رتبهبندی مناطق شهری بر اساس معیارهای توسعه میان افزا با استفاده از مدل مدل Mamdani Fuzzy نشان داد، در تمامی معیارهای توسعه میان افزا در مناطق پنجگانه شهر زاهدان، منطقه یک و پنج بالاترین رتبه را به خود اختصاص دادهاند.

اصولاً، بحران تأثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی بر جای می گذارد و تلفات جانی و مالی سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازد. درعین حال، تاب آوری شهر تأثیر مستقیمی در تلفات انسانی ناشی از بحران دارد. از این رو، تاب آوری در برابر بحران و کاهش تبعات ناشی از آن، با توجه به نتایج مثبتی که در بر خواهد داشت، ضروری به نظر می رسد. هدف اصلی این پژوهش، سنجش ضریب تاب آوری شهر زاهدان در برابر بحران می باشد. روش تحقیق با توجه به موضوع پژوهش، توصیفی- تحلیلی و هدف، از نوع کاربردی بوده و داده ها به دو روش اسنادی و پیمایشی گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از ترکیب دو مدل AHP و Fuzzy در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و از ۹ پارامتر فاصله از مراکز درمانی، فاصله از ایستگاه های آتش نشانی، فاصله از فضاهای باز، فاصله از مراکز آموزشی، فاصله از مراکز نظامی و انتظامی، دسترسی به اماکن اسکان ضروری، دسترسی به حمل و نقل عمومی، فاصله از مناطق مخاطره آمیز انسانی، تراکم جمعیت، سازگاری کاربری ها و دسترسی به شبکه ی ارتباطی استفاده شد. نتایج نشان داد، از میان شاخص های مورد بررسی در راستای تأثیر آنها بر تاب آوری شهر زاهدان در برابر بحران، فاصله از مراکز درمانی با امتیاز وزنی (0.25)، در اولویت قرار می گیرد و همچنین، مساحتی در حدود ۱۸۰۰ هکتار دارای تاب آوری نامناسب، ۷۶۰ هکتار تاب آوری نسبتاً نامناسب، ۱۴۵۰ هکتار تاب آوری متوسط، ۱۱۰۰ هکتار نسبتاً مناسب و ۱۰۲۹ هکتار تاب آوری مناسب می باشد.

امروزه مناطق آزاد به عنوان پدیده ای فراگیر و ابزاری برای تحقق راهبرد های توسعه موردتوجه قرارگرفته اند. هدف از ایجاد این گونه مناطق، فراهم کردن شرایط مناسب برای افزایش تولید، ایجاد اشتغال و رشد رفاه اقتصادی مناطق و روستا های پیراشهری می باشد. لذا هدف از پژوهش حاضر، اثرات جایگاه شهر چابهار با محوریت منطقه ویژه اقتصادی در توسعه اقتصادی و کالبدی-فیزیکی روستا های پیراشهری می باشد. روش تحقیق این پژوهش تحلیلی است. جمع آوری داده ها نیز به دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه) صورت گرفته است. جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از نرم افزارهای SPSS، Expert choice و مدل ELECTRE انجام گرفته است. نتایج آزمون تی تک نمونه ای نشان داد، شهر چابهار با محوریت (منطقه ویژه اقتصادی) بر توسعه اقتصادی و کالبدی روستا های پیراشهری با اطمینان 95 درصد ازلحاظ آماری اثرگذار می باشد. همچنین نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن با توجه به سطح معناداری 000/0، گویای رابطه معناداری بین توسعه اقتصادی-کالبدی روستا های پیراشهری و شهر چابهار با محوریت منطقه ویژه اقتصادی می باشد. در ادامه نیز یافته های حاصل از تعیین وزن شاخص ها با استفاده از روش نرم افزار Expert choice نشان داد، شاخص های اشتغال و درآمد با وزن به دست آمده 226/0، بالاترین رتبه و شاخص خدمات با وزن به دست آمده 053/0، پایین ترین رتبه را در توسعه اقتصادی و کالبدی روستا های پیراشهری داشته باشند. نتایج مدل ELECTRE نشان داد که در بین روستا های پیراشهری، روستا های تیس و مرادآباد بیشترین میزان تأثیر اقتصادی و کالبدی را از شهر چابهار با تأکید بر منطقه ویژه اقتصادی را به خود اختصاص داده اند