محمدامیر کسمایی

چکیده:در عصر حاضر، رسانه و ارتباطات جمعی اهمیت بسیاری در تأثیرگذاری بر جوامع دارند. برای ساخت جامعه مطلوب اسلامی، ضروری است که رسانه ها با معیارهای اسلامی تطابق یابند. در این پژوهش، ما به بررسی دو جنبه از مطالعات رسانه ای، یعنی کارکردهای رسانه اسلامی و مدل ارتباطی قرآن کریم پرداخته ایم. این تحقیق با بررسی تئوری های غربی و پژوهش های مسلمانان، به تحلیل داده های قرآنی و نظریات رسانه ای مرتبط پرداخته است. بر این اساس، کارکردهای رسانه اسلامی بر اساس قرآن کریم عبارتند از «جذب و تأثیرگذاری»، «پاکسازی و آماده سازی قلبی و ذهنی»، «جهت دهی و راهنمایی فردی»، و «امت سازی و راهبری». همچنین، مدل ارتباطی قرآن کریم را مبتنی بر سه سطح وحی، ابلاغ و تاویل دانستیم؛ و با ارائه عناصر اصلی ارتباط، عوامل مؤثر بر آنها و فرآیند ارتباطی در هر سطح، بر اساس داده های قرآنی مدل ارتباطی آن را طراحی کردیم. بر همین مبنا، مواردی همچون پارازیت، بازخورد، عوامل مؤثّر بر دریافت پیام و تاثیرات بر گیرندگان، و به ویژه بر نقش اهل بیت (ع) در مدل ارتباطی قرآن تأکید کردیم. به طور کلی، بهره گیری از قرآن کریم به عنوان الگوی رسانه در ساحت های مختلف، می تواند تحول بنیادی در عملکرد و کارآیی رسانه اسلامی به همراه داشته، در رسیدن جامعه به اهداف الهی، راهگشا باشد.

موضوع این مقاله از متشابهات قرآنی است که جز با تمسک به محکمات حل نمی شود. محکماتی که در سه دسته عام، خاص و سیاق، به عنوان کلید هایی هستند که می توان با آن ها به گنجینه فهم حدودی متشابهات دست یافت. حضرت یوسف بر اساس محکمات عام نبوت و ویژگی های خاص خود، اهدافی والا از جمله تربیت و هدایت مردم را در نظر داشت. در همین راستا نقشه نگه داشتن برادر تنی نزد خود و نسبت دادن سرقت به سایر برادران با هدف متنبه کردن آنها به گناهشان بود تا به خود آمده و توبه کنند. این هدف از طریق سارق خواندن آنها در ملأ عام و شرمسار کردنشان میان کاروان ممکن می شد. ضمن آن که با این کار باعث می شد خواسته دیگر خود یعنی مهاجرت خانواده اش به مصر میسر شود. به این نحو، شبهه کذب و افترا توسط پیامبر خدا حل می شود. چنانچه روایات تفسیری نیز مؤید این نظر هستند. اگرچه احتمالات تفسیری دیگری نیز برای این آیات ذکر شده است از جمله: «موجه بودن گناه تهمت به خاطر هدف والا»، «انشائی بودن جمله اعلانی» یا «اعلان توسط مسؤول امر»؛ اما با توجه به محکمات و دلایل، آنها را بعید می دانیم.

موضوع این مقاله از متشابهات قرآنی است که جز با تمسک به مُحکمات حل نمیشود. محکماتی که در سه دسته عام، خاص و سیاق، به عنوان کلیدهایی هستند که میتوان با آنها به گنجینه فهم حدودی متشابهات دست یافت. حضرت یوسفG بر اساس محکمات عام نبوّت و ویژگیهای خاص خود، اهدافی والا از جمله تربیت و هدایت مردم را در نظر داشت. در همین راستا نقشه نگه داشتن برادر تنی نزد خود و نسبت دادن سرقت به سایر برادران با هدف متنبه کردن آنها به گناهشان بود تا به خود آمده و توبه کنند. این هدف از طریق سارق خواندن آنها در ملأ عام و شرمسار کردنشان میان کاروان ممکن میشد. ضمن آن که با این کار باعث میشد خواسته دیگر خود یعنی مهاجرت خانوادهاش به مصر میسر شود. به این نحو، شبهه کذب و افترا توسط پیامبر خدا حل میشود. چنانچه روایات تفسیری نیز مؤید این نظر هستند. اگرچه احتمالات تفسیری دیگری نیز برای این آیات ذکر شدهاست؛ از جمله: «موجه بودن گناه تهمت به خاطر هدف والا»، «انشائی بودن جمله اعلانی» یا «اعلان توسط مسئول امر» اما با توجه به محکمات و دلایل، آنها را بعید میدانیم.